چهل سال آزمایش اتمی در دوران شوروی سابق، موجب پخش مواد رادیواکتیو درمناطق وسیعی از خاک قزاقستان شده است. اما امروز قراقستان و آسیای میانه در راه تبدیل شدن به یک منطقه عاری از سلاح های هسته ای قرار گرفته اند، مدلی مطمئن تر برای آینده زمین.
قزاقستان را باید یکی از مراکز اصلی آزمایشات اتمی شوروی سابق دانست که میراث جنگ سرد هنوز بر دوش آن سنگینی می کند.
مرکز آزمایش های اتمی “سمی پالاتینسک” میزبان چهل سال آزمون و خطای سلاحهای اتمی شوروی سابق بوده است. در نتیجه این منطقه که مساحت آن برابر با مساحت کشور بلژیک است، انباشته از مواد رادیواکتیو شده است. تنها قبل از تعطیل شدن رسمی این مرکز، همزمان با استقلال قزاقستان، حداقل چهارصد و پنجاه و شش انفجار هسته ای در این منطقه رخ داده است.
از نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی، تصمیم قزاقستان برای متوقف کردن آزمایشات هسته ای و ادامه ندادن راه شوروی سابق، تحسین برانگیز است.
یوکیا آمانو دبیرکل این آژانس می گوید:“خلع سلاح هسته ای ضروریست و آژانس آمادگی دارد بر این امر نظارت کند. تروریستها نباید به سلاحهای هسته ای دسترسی داشته باشند و واقعیت این است که ایجاد و توسعه مناطق عاری از سلاحهای هسته ای در نهایت موجب رسیدن به جهانی عاری از سلاحهای هسته ای خواهد شد.”
سیاستمداران، مقامات دولتی و کارشناسان خلع سلاح 26 کشور و 18 سازمان بین المللی درفاصله پانصد کیلومتری مرکزقبلی آزمایشات اتمی قزاقستان، در آستانه پایتخت این کشور، طی همایشی در ماه اکتبر، راههای رسیدن به دنیایی عاری از سلاحهای هسته ای را بررسی کردند.
برای برخی از میهمانان این همایش نظیر چیائوکو موتومورا، فراموش کردن یک حمله هسته ای کار آسانی نیست. او در زمان فرود بمب اتمی بر ناکازاکی تنها شش سال داشت.
او می گوید :“ناگهان نور خیره کننده ای آشپزخانه را فراگرفت. مادربزرگم جلوی چشمان مرا گرفت و مرا زیر بدنش مخفی کرد. یک ثانیه بعد، موج انفجار به خانه ما رسید. شیشه ها خورد شدند و به روی مادربزرگم ریختند. به من آسیبی نرسید اما بسیاری دیگر در این انفجار کشته شدند و یا بعدا از اشعه آن درگذشتند. مادر بزرگ من هم مدتی بعد فوت کرد و در طول این مدت همواره به شدت از زخم های خود در رنج بود.”
بیشتر کشورهای دینا معتقدند که یک دنیای عاری از سلاحهای هسته ای به نفع همگان است، اما تلاشها برای متوقف کردن آزمایشهای هسته ای هنوز به نتیجه نرسیده است. نه کشور و در راس آنها ایالات متحده آمریکا هنوزحاضر نشده اند پیمان منع و تکثیر این سلاحها را امضا کنند.
سناتورسام براون بک در دفاع از موضع کشورش می گوید :“دربین برخی از نمایندگان مردم در کنگره، این تفکرحاکم است که اگر ما این توافقنامه را امضاء کنیم، به تعدات خود احترام گذاشته ایم. وقتی ما می گوییم که درنظر نداریم آزمایشی در آینده انجام دهیم، یعنی این کار را نخواهیم کرد. ولی هستند کشورهایی که می گویند نمی کنیم ولی در عمل به کار خود ادامه می دهند. این عدم توازن در سطح تعهدات، موجب نگرانی ماست.”
این عدم اعتماد متقابل، مانع از وضع قانون جامع بین المللی در ممنوعیت آزمایش های هسته ای شده است، هر چند که تعلیق داوطلبانه آنرا در پی داشته است. با وجود این ، زیرساخت های جدید بگونه ای طراحی می شوند که امکان پنهان کردن هرگونه انفجار هسته ای در آینده غیر ممکن شود.
تیبور توث دبیر اجرایی کمیسیون مقدماتی معاهده منع کامل آزمایش سلاحهای اتمی می گوید :“ما برای کنترل زیرزمین، زیر دریا و حتی جو، حدود 280 وسیله در اختیارداریم. 220 وسیله ارتباطی هم در دست داریم. در مجموع، این پانصد وسیله در کل دنیا در حال نظارت هستند. اگر انفجاری هسته ای صورت گیرد مراکزی هستند که سیگنالهای ارتعاش آنرا ثبت می کنند. نحوه ارتعاش در یک انفجار با زلزله متفاوت است. تیم تحلیل ما در وین آنرا بصورت خودکاربررسی می کند. بعضی وقت ها هم این کاربا دخالت انسانی صورت می گیرد. علاوه بر سیگنال های لرزه نگاری متفاوت، اثر ناشی ازآزمایش هسته ای منحصر بفرد است و قابل شناسایی می باشد.”
مرکز آزمایشات اتمی قزاقستان تنها مرکزی از این نوع در جهان است که آزمایش های خود را متوقف کرده است. قسمتهایی از این مرکز هم در راستای تحقق اهداف صلح جویانه توسعه یافته اند اما نزدیک شدن به آن، بدلیل انفجارات و آزمایشهای پیشین، کماکان خطرناک است.
جهانی عاری از سلاحهای هسته ای شاید خیلی آرمانگرایانه بنظر آید، حداقل در شرایط کنونی. ولی بسیاری براین باورند که این رویا می تواند تحقق یابد. آسیای میانه بعنوان منطقه ای عاری از سلاح های هسته ای، وعده ای است در راستای آینده ای مطمئن تر.