سال ۱۹۹۸، صدوبیست کشور جهان، با امضاء معاهده رم، دادگاه کیفری بین المللی را بنا نهادند. این دادگاه عملا کار خود را از سال ۲۰۰۲ آغاز کرد. در ابتدا این دادگاه با نامهایی چون دادگاه جنایات جنگی، دادگاه جنایت علیه حقوق بشر خطاب میشد.
۹ سال پیش مردی درراس این دادگاه قرارگرفت که بعدها برای به محاکمه کشاندن اشخاصی که در جنایات جنگی یوگسلاویی سابق دست داشتند، شهره عام و خاص شد. قدرت عمل او باعث شد تا بزودی دادگاه کیفری بین المللی بر سر زبانها بیفتد. این مرد لویس مورنو اکامپو، اولین دادستان دادگاه کیفری بین المللی است.
همزمان با پایان دوره تصدی مسئولیت لویس مورنو اکامپو بر دادگاه کیفری بین المللی، ما از وی دعوت کردیم تا با ما به گفتگو بنشیند.
آقای لویس مورنو اکامپو شما در حالی پست خود را بعنوان دادستان ارشد دادگاه کیفری بین المللی ترک میکنید که این نهاد ده ساله شده است. آیا فکر میکنید، ماموریت خود را انجام دادهاید؟
فکر میکنم بله. مانند دادگاه نورنبرگ برای جنایات جنگی. ما توانستیم این دادگاه را نهادینه کنیم. این کار مهمی است که ما آن را انجام دادیم. در نتیجه ما به پایان فاز اول این نهاد رسیدیم.
وقتی شما این پست را پذیرفتید، در دفتر شما فقط سه کارمند وجود داشت. در طی این سالها چه تغییراتی در دفترتان بوجود آوردید؟
وقتی من این پست را پذیرفتم، تنها ۱۸ قاضی با من همکاری میکردند و همانطور که اشاره کردید سه کارمند در دفتر و شش طبقه خالی بود. هم اکنون خانم فاتو بنسودا، رئیس جدید دادگاه کیفری بین المللی وارث ۳۰ کارمند مجرب در مسائل جنایات بین المللی است و تجربه برگزاری یک دادگاه پایان یافته و دو دادگاه در حال انجام و چند پرونده در حال جریان را دارد. بنابراین میتوان گفت که این دفتر کار در بهترین حالت ممکن به سر میبرد.
شما به خوبی میدانید چه کسی جایگزین شما شده است. شما با او کار کردهاید. او یک زن آفریقایی است. فکر میکنید او با چه مشکلاتی مواجه خواهد بود؟
خانم فاتو وارث یک دفتر مجهز است. او همچنین وارث دنیایی است که به قدرت خود بیشتراعتماد دارد و قوانین را نیزبیشترمی شناسد. زن بودن او یک حسن است، برای اینکه او دریچه ای جدید را بر دنیایی جدید میگشاید. در دنیای کنونی زنان قدرتمند کم نیستند. به نظرم اگر زنان و مردان با هم همکاری کنند حاصل کار به مراتب بهتر خواهد بود.
- دادگاه کیفری بین المللی در حالی تاسیس شد که سه قدرت جهانی آمریکا، روسیه و چین حاضر به امضاء قرداد رم نشدند. در چهارچوب این قرار داد، اجباری برای به رسمیت شناختن این نهاد از سوی کشورها وجود ندارد. آیا محدودیتی برای مشروعیت این نهاد وجود دارد؟*
نه، بلعکس، عدم حضور قدرتهای بین المللی در این نهاد نشان از استقلال رای و مشروعیت دادگاه است. ذات این نهاد برای محافظت از حقوق کشورها ضعیف است نه قوی. وقتی قدرتهای بزرگ هراس دارند، این بدین معنا است که دادگاه به خوبی کار خود را انجام میدهد. وقتی من شروع کردم، رفتار همه با من خصمانه بود. دو سال بعد، زمانی که شورای امنیت بین المللی گزارش ما را درباره دافور پذیرفت، همهٔ آنها به ورود دادگاه کیفری بین المللی به مسائل دارفور رای مثبت دادند. آنها نیز از ما خواستند تا در لیبی دخالت کنیم. بدین ترتیب همه چیز تغییر کرد و ما پذیرفته شدیم و در نتیجه آنها که در دداگاه کیفری بین المللی نبودند، کار ما را تائید کردند. به همین دلیل عدم حضور آنها چیزی ازمشروعیت این نهاد کم نمیکند.
- نقدی که به عملکرد دادگاه کیفری بین المللی مطرح است، محدودیت فعالیت این دادگاه از نظر جغرافیایی است. همانطور که میدانید تمام پروندههایی که در دادگاه باز است مربوط به آفریقاست.*
وقتی ما پرونده عمر البشیر، رئیس جمهوری سودان را در نسل کشی پیگیری میکردیم، او سعی میکرد اینطور وانمود کند که ما بیش از حد بر روی آفریقا متمرکز هستیم. باور کردنی نیست، ولی به نظر میرسد برخی به حرفهای او اطمینان کردند. مردم و روزنامه نگاران در باره این انحراف در آفریقا میپرسند نه در دارفور. در حالی که عمر البشیر متهم به نسل کشی در دارفور است. بجای بحث در باره این موضوع، آنها آن را انتقال میدهند به آفریقا. به جز موضوع نسل کشی در دارفور من هرگز از آفریقا صحبت نکردم.
- مورد عمر البشیر، یکی از چالشهای دادگاه کیفری بین المللی است. همانطور که میدانید رئیس جمهور سودان آزادانه به کشورهای مختلف سفر میکند و هیچ قدرتی اقدام به بازداشت او نکرده است.*
این چالشی است مرتبط با تمامی کشورها و همچنین شورای امنیت. آنها هستند که باید راهی برای این مشکل پیدا کنند. هم اکنون البشیر در مالاوی به سر میبرد اما مسئولین این کشور از دستگیری او سر باز میزنند. او کجا میخواهد برود؟ مطمئنا دستگیر خواهد شد. در پرونده جنایت جنگی در یوگوسلاویی۱۶۱ نفر تحت تقیب قرار گرفتند. فکر میکنید چند نفرشان دستگیر شدند، پنجاه درصد؟ بیست درصد؟ شما فکر میکنید چقدر؟
- چقدر؟*
تمامی آنها. بله ۱۸ سال طول کشید ولی همه دستگیر شدند. آخرینش راتکو ملادیچ. البشیر هم روزی دستگیر خواهد شد. زنانی که مورد تجاوز قرار گرفتند، فرزندانی که که از گرسنگی جان باختند. این جنایاتی است که او تاوانش را پرداخت خواهد کرد.
پلیس، ارتش و قوای نظامی کشورها، تعهدی به همکاری با دادگاه کیفری بین المللی ندارند بدین ترتیب آیا همکاران شما در هنگام تحقیق در خطر نیستند. آیا شما همکارانتان را در معرض خطر قرار نمیدهید؟ اخیرا چهار همکار شما در لیبی دستگیر شدند. چه چیزی اتفاق افتاده است؟ آیا خطری متوجه آنهاست؟
امینت، موضوعی است که برای همه ما مهم است. من افتخار میکنم ریاست دفتری را به عهده داشتم که ۶۰۰ ماموریت را بدون هیچ تلفات و زخمی به سرانجام رسانده است. مسئله این است، آنها که در لیبی بازداشت شدند برای دفاع از مردم در آنجا هستند نه برای مسائل شخصی خود. البته این رخداد تائید میکند، کسانی که با دادگاه کیفری بین المللی کار میکنند همیشه در حال دست و پنجه نرم کردن با خطر هستند.
- تا آنجا که من میدانم تصمیم در مورد لیبی، نقطه عطفی است در شورای امنیت. ولی میخواهم بدانم عکس العمل شما در مورد مرگ قذافی چه بود؟*
تمامی جهان دست به دست هم داد تا عدالت در لیبی برقرار شود. این خود یک پیشرفت است. دادگاه کیفری بین المللی توانست پس از چند ما تحقیقاتش را در مورد قذافی، پسرش و السنوسی آغاز کند. بیشک معمر قذافی بدون محاکمه کشته شد و این امرجای سرزنش دارد. با وجود این دو تن دیگر دستگیر شدند و تحت کنترل قرار دارند. پرونده آنها در حال تکمیل است و آنها محاکمه خواهند شد. مسئله ساده است. عدالت اجرامی شود وقتی ما تصمیم بگیرم اعدالت اجرا کنیم.
- آیا حوادثی که در برخی از کشورها عربی در حال اتفاق افتادن است شما را آزار نمیدهد. برای مثال سوریه. شورای امنیت از شما تقاضا کرده تا پروندهای در این باره بگشایید.*
مسلما این حوادث مرا آزار میدهد. اما هیجان کشف حقیقت ما را به جلو میبرد. در این مورد خاص دادستان بودن یک امتیاز است. ما نباید بگذاریم بازماندگان قربانیان سرخورده شوند. تصمیم شورای امنیت مبنی بر ورود ما به پرونده سوریه، نشان از عملکرد مثبت ماست. ۹ سال پیش هیچ کس فکر نمیکرد دادگاه کیفری بین المللی چنین جایگاهی پیدا کند. ما شاهد تغییراتی در جهان هستیم و ما میتوانیم این تغییرات را عملی کنیم. از این پس انتظارها بالاتر خواهد رفت و می بایست به این انتظارات پاسخ داد. مطمئنا پس ازاین تصمیم شورای امنیت، جایگاه دادگاه کیفری بین الملل نهادینهتر خواهد شد.
- ماههای اخیر، برای دادگاه کیفری بین المللی، بسیار پر اهمیت بوده است. برای اولین بار رئیس یک دولت در مقابل دادگاه کیفری بین المللی قرار گرفت. منظورم لوران باگبو است و در ماه مارس دادگاه کیفری بین المللی، اولین جملاتش را در محکومیت توماس لوبانگا رهبر شورشیان کنگو اعلام کرد.*
این حاصل آنچه است که ما درطی نه سال انجام دادیم. واقعیت این است که ما نمیتوانستیم هرگز شکست بخوریم. ما نمیتوانستیم در مقابل توماس لوبانگا یا باگبو شکست بخوریم. در ابتدا آنها میگفتند عدالت فقط با فشار نظامی میسر میشود. اکنون سه رئیس دولت در حال دست و پنجه نرم کردن با دادگاه کیفری بین المللی هستند. کسی به آفریقا اهمیت نمیداد ولی ما راه خودمان را ادامه دادیم.
- بالتازا گارزون کسی بود که شما می خواستید بعنوان مشاور شما در اسپانیا فعالیت کند. او دادستان معروفی است. اما او از این مقام معلق شده است. عکس العملل شما در محکومیت او چه بود؟*
من از گارزون خواستم بیایید و به ما کمک کند. برای اینکه او تمام عمرش را صرف تحقیق و تفحص در مورد جنایتکاران قدرتمند کرده است. برای همین من او را دعوت کردم. اگر قضاوت مردم را هم درباره او ببینید همین است. چرا دادگاه کیفری بین المللی برای این دعوت باید مورد انتقاد قرار بگیرد.
شما درجایی گفتهاید که داور همیشه منفور است.
البته. بازی رئال مادرید و بارسلونا را ببینید. همه عیله داور هستند. ولی درنهایت همه از او اطاعت میکنند. زیرا تمامی نظم بازی بر عهده داور است. به همین دلیل وجود دادگاه کیفری بین المللی کافی نیست. همه باید به قانون احترام بگذارند.
- به عنوان یک آرژانتینی، شما مطمئنا فوتبال را دوست دارید.*
البته.
- فیفا از شما خواسته تا از فساد در فوتبال جلوگیری کنید. آیا این کار جدید را قبول خواهید کرد؟ دیدن شما در چنین نقش جدیدی جالب خواهد بود.*
در داخل فیفا یک کمیتۀ اصلاحی وجود دارد. این کمیته به فیفا پیشنهاد داده که یک کمیسیون اخلاقی راه اندازی شود که قدرت تحقیقاتی داشته باشد. آنها هم من را توصیه کردهاند. حالا این انتخاب به آنها مربوط است. ممکن است فیفا شخص دیگری را انتخاب کند. هنوز معلوم نیست. باید صبر کنیم و ببینیم.
- پس اگر جواب فیفا مثبت باشد، شما هم موافق خواهید بود؟*
اگر فیفا این پیشنهاد را بدهد، در آن زمان جواب خود را خواهم داد. هنگامی که به عنوان وکیل در آرژانتین کار میکردم، مسئول اصلاح سازمانهای اداری فاسد بودم. این بخشی از کار من بود و فکر میکنم به همین دلیل هم کمیتۀ اصلاحی نام من را پیشنهاد کرده است. آینده میگوید چه اتفاقی خواهد افتاد. فعلاً مدتی به تعطیلات خواهم رفت و از ماه سپتامبر آینده، احتمالا یک شرکت حقوقی در نیویورک باز خواهم کرد و اگر فیفا خواهان من باشد، تصمیم خود را خواهم گرفت.