گزارش تحلیلی
همه چیز از «بی‌گناهی مسلمانان» شروع شد. فیلمی که محمد، پیامبر اسلام را مورد تمسخر قرار داده و شعله به کشورهای عرب و مسلمان افکنده است. همه آن‌ها پرچم ایالات متحده آمریکا را هدف قرار داده‌اند. آتش خشم و اعتراضات ضد آمریکایی همه کشورهای مسلمان را از مدیترانه تا آسیا فرا گرفته است. معترضان در برابر سفارتخانه‌های ایالات متحده آمریکا سیاستهای باراک اوباما در قبال بهار عرب و بویژه مساله اسرائیل و فلسطین را به انتقاد گرفته‌اند.
در جریان مراسم بزرگداشت سفیر فقید ایالات متحده آمریکا و سه آمریکایی دیگر کشته شده در لیبی، هیلاری کلینتون، وزیر خارجه این کشور به قابل درک نبودن این موضوع اذعان کرد و گفت: «مردم مصر، لیبی، یمن و تونس حکومت استبدادی را با غوغا سالاری مبادله نکرده‌اند.»
در سال ۲۰۱۱، تونسی‌ها نخستین کسانی بودند که مطالبات دموکراسی خواهانه خود را مطرح کردند و خواستار پایان دیکتاتوری بن علی شدند. اما از آن زمان به بعد تنها صدای اسلامگرایان است که به گوش می‌رسد.
دیوید می‌لر، متخصص خاورمیانه و و مشاور سابق پنج وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا می‌گوید: «زمینه‌ها و ابعاد موضوع در حال گسترش است. حرکتهای ضد آمریکایی روز افزون که عمدتا توسط اسلامگرایان تندرو وتمرکز گرا صورت می‌گیرد. آنهایی ماموریتهای خود را در این کشور‌ها و دولت‌ها انجام داده‌اند و از نحوه رویارویی خود با این چالش‌ها مطمئن نیستند.»
انتخاب باراک اوباما امیدهای زیادی بویژه برای آسیب دیدگان جنگ عراق در کشورهای عربی به همراه آورده بود. او در سخنرانی خود در سال ۲۰۰۹ در قاهره چنین گفت: «همکاری بین اسلام و ایالات متحده آمریکا باید مبتنی باشد بر آنچه اسلام است نه آنچه نیست و من بعنوان رییس جمهور ایالات متحده آمریکا مبارزه علیه تصورات کلیشه‌ای از اسلام را هر کجا که باشد وظیفه‌ام می‌دانم.»
سخنانی که طی سه سال بعنوان سرمایه نمادین باراک اوباما در دنیای عرب تلقی می‌شد، همانطور که این تحلیلگر مسایل آمریکا می‌گوید: «دنیای اسلام دیگر مجذوب باراک اوباما نیست. میزان محبوبیت او در حال حاضر با جورج بوش قابل مقایسه است. و بسیاری از تاکتیک‌های بکار گرفته شده برای بهبود اوضاع، آنچنان که انتظار می‌رفت به ثمر ننشسته است.»
روند صلح اسرائیل و فلسطین از دو سال گذشته به بن بست رسیده است و نتوانسته بهبودی در مناسبات ایالات متحده آمریکا و دنیای عرب و مسلمان ایجاد کند. دنیایی که احساسات ضد آمریکایی از چند دهه گذشته تاکنون در آن موج می‌زند.
در همین زمنیه یورونیوز با مالک شِبِل، مردم‌شناس و متخصص اسلام و دنیای عرب در پاریس گفتگویی انجام داده که متن آن در ادامه آمده است.
یورونیوز: ظاهرا همه چیز از فیلم «بی‌گناهی مسلمانان» آغاز شد اما می‌بینیم که در مطبوعات بین المللی از اعتراضات ضد غربی سخن گفته می‌شود. این واکنش‌ها به اسلام است یا به غرب؟
مالک شِبِل: احساسات ضد غربی وجود دارد و نمی‌توانم آن را پنهان کنم. بعلاوه موضوعی ریشه دار است. همانطور که می‌دانید به جنگ‌های صلیبی باز می‌گردد، به زمانی که دستکاری‌ها و تحریف‌هایی ظریف نه چندان آشکاری که از سوی برخی گروه‌های در آمریکا و اروپا با هدف از میان بردن یا لکه دار کردن اسلام صورت گرفت. بعلاوه بدون توجه به موضوع آمریکا در افغانستان، این احساس وجود دارد که حضور آمریکا در افغانستان، عراق، پاکستان و خاورمیانه ناراحتی کشورهای منطقه و عرب را برانگیخته است. و دیگر اینکه در مورد سخنرانی باراک اوباما در قاهره که در عمل دنبال نشد، می‌توان گفت که این موضوع دست کم ظن و تردید مسلمانان و اعراب را نسبت به آمریکا برانگیخت.
یورونیوز: پس از نظر شما این اساسا یک احساس ضد آمریکایی است؟
مالک شِبِل: به نظر من این احساس ضد آمریکایی است. تردیدی نیست که غرب متحد آمریکایی‌ها بهای آن را می‌پردازد. اما فکر می‌کنم اعراب چیزی علیه فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و یونان ندارند. آن‌ها اساسا علیه آمریکا خط و نشان می‌کشند.
یورونیوز: بین کشورهایی نظیر مصر و لیبی که بهار عرب را تجربه کرده‌اند و پاکستان یا مالزی وضعیت کاملا متفاوتی داریم. با این حال، تظاهرات در آن‌ها برگزار شد. آن‌ها همه یک پرچم را می‌سوزانند و یک شعار سر می‌دهند. مخرج مشترک این کشور‌ها چیست؟
مالک شِبِل: در ابتدا تصور بر این بود که تنها کشورهایی هستند که انقلابهای عرب را به خود دیده‌اند. منظورم تونس، لیبی، مصر و یمن است. تصور می‌شد که کشورهای آسیایی، کشورهای مسلمان غیرعرب وقعی به موضوع نمی‌نهند. اما دریافتند که واعظان شیعی در مثلا لبنان و کشورهای دیگر مردم را به تظاهرات علیه این موضوع فراخواندند. در حال حاضر، تبدیل موضوعی که در ابتدا به اعراب ربط داشت چون پیامبر اسلام عرب بود، به موضوعی که به مسلمانان مرتبط است را داریم آسیا هم وارد میدان شده است. همانطور که اشاره کردم یکی از عناصر کلیدی این موضوع پاکستان و افغانستان هستند که وارد بازی شده‌اند. می‌بینید که گستره آن مسلمانان را فراگرفته یعنی جهانی است و از این پس احتمالا اتفاقات زیادی روی خواهد داد.