آگهی«امروز شاهد فروش نوزادان در شکم مادر و پیش از تولد هستیم. آماری از این نوزادان نداریم، اما آنقدر تعداد آن زیاد بوده که تبدیل به یک خبر شده است.» این سخنان تکان دهنده شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) روز دوم تیر ماه است. بهار گذشته روزنامه شهروند از فروش کودکان مادران معتاد از ۱۰۰هزار تومان تا ۵ میلیون تومان خبر داده است. پدیده فروش کودکان تبدیل به یک واقعیت و معضل اجتماعی شده است که دیگر غیرقابل انکار به نظر می‌رسد.
چرخه فقر، اعتیاد، مادران کارتن خواب و تولد نوزادان معتاد
تولد نوزادان معتاد در ایران پدیده ای چند عاملی است. فقر، حاشیه نشینی، زنان کارتن خواب و بیکاری از علل تولد پدیده کودکان معتاد است. با اینکه آماری در مورد کودکان معتاد در دست نیست، ولی از آماری که وزیر کشور از حاشیه نشینان، معتادان و بیکاران می دهد، می توان به واقعیت گسترده نوزادان معتاد پی برد. عبدالرضا رحمانی فضلی در صحن علنی مجلس در ۱۷ خرداد ماه گفته است: «۱۱ میلیون نفر حاشیه نشین داریم. پنج و نیم میلیون نفر درگیر با مصیبت اعتیاد هستند. حدود سه و نیم میلیون بیکار در کشور داریم.»
الهه امانی فعال حقوق زنان می‌گوید که کودکان معتاد با مشکلات ویژه‌ای مثل کم وزنی، بیماری‌های تنفسی و اعتیاد بدنیا می آیند و در چرخه خشونت‌های اجتماعی قرار می گیرند.
سهم زنان از بیکاری دو برابر مردان است. نسرین افضلی، پژوهشگر مطالعات زنان و جنسیت معتقد است خشونت علیه زنان و بی‌عدالتی جنسیتی، از عوامل دیگری است که اعتیاد در میان زنان را افزایش داده است. وی در گفتگو با یورونیوز می افزاید: «شناسایی کارخانه‌های خانگی که اصطلاحا به آن آشپزخانه می گویند و مواد مخدر مثل شیشه تولید می کنند، کار مشکلی نیست. اینها اصلا نیاز به کشت ندارد. اما اراده‌ای برای توقف آن وجود ندارد. تمام نیروهای امنیتی و پلیس در جهت سرکوب مردم است و نه در جهت خدمت به مردم.»
افزایش تعداد زنان معتاد منجر به افزایش تولد فرزندان معتاد می گردد. نسرین افضلی بر این باور است که بسیاری از این زنان بخاطر شوهرانشان چه به زور و یا تحت شرایطی که دائما استنشاق می کند، معتاد می شوند یا بخاطر تامین شوهر معتاد مجبور به تن فروشی می شوند. او ادامه می دهد: «بخشی از زنان تن فروش بخاطر تحمل این شرایط رو به اعتیاد می آورند. موضوعی که مسئولان نظام آنرا قبول ندارد. اعتیاد تنها منحصر به زنان طبقات فقیر نیست. طبق آمار بهزیستی در میان آنان زنان تحصیل کرده، حتی با تحصیلات عالی وجود دارد، زنی که تحصیل کرده، کار پیدا نمی کند، دچار افسردگی شده و ممکن است رو به اعتیاد آورد.»
تولد نوزادان معتاد در ایران پدیده ای چند عاملی است. فقر، حاشیه نشینی، زنان کارتن خواب و بیکاری از علل تولد پدیده کودکان معتاد است.
کودکان بدون شناسنامه و بدون سرپرست
نوزادانی که از مادران معتاد و کارتن خواب متولد می‌شوند، معمولا از حقوق اولیه مثل داشتن شناسنامه و هویت و مراقبت‌های والدین محرومند. این موضوع به ویژه در مورد ازدواج های موقت بیشتر صادق است. الهه امانی فعال حقوق زنان که تجربه ۷ سال کار با زنان بی خانمان شهر لانگ بیچ را دارد، در گفتگو با یورونیوز به این واقعیت اشاره می کند که کودکان معتاد با مشکلات ویژه‌ای مثل کم وزنی، بیماری‌های تنفسی و اعتیاد بدنیا می آیند و در چرخه خشونت‌های اجتماعی قرار می گیرند. این کودکان بدون استفاده از همکاری موثر نهادهای دولتی و حمایت جامعه مدنی به خیل افراد آسیب دیده اضافه می شوند.
وی می افزاید: «این نوزادان می بایست در درجه اول تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرند، چنانکه والدین از شرایط لازم برخوردار نیستند، از آنان سلب مسئولیت کنند، سپس از طریق نهادهای دولتی و بهزیستی به پرورشگاهها یا خانواده‌های واجد شرایط برای پرورش سالم واگذار گردند.»
برخی از کودکان معتاد با ویروس اچ آی وی متولد می شوند و هیچ طرحی برای آموزش والدینی که با این ویروس دست به گریبان هستند وجود ندارد.
در ایران ساختار مشخصی برای کودکان معتاد و ترک اعتیاد آنان وجود ندارد. پس از مرگ رویا کودک ۴ ماهه‌ای که پس از سه هفته بستری ۱۴ خرداد ماه در بیمارستان لقمان در تهران به خواب ابدی فرو رفت، موضوع نوزادان معتاد دوباره مطرح شد. به گزارش ایسنا در مراسم سوگواری رویا، سارا رضایی، مسئول کمیته پیگیری درمان جمعیت امام علی با اشاره به اینکه قربانیان اصلی معضل فراگیر اعتیاد در مناطق حاشیه نشین کشور کودکان هستند، خاطر نشان کرد: «کودکانی که بدون حمایت وارد بیمارستان می شوند یا بد سرپرست هستند که نباید چنین خانواده‌ای بالای سرکودک باشد یا مانند رویا بدون سرپرست هستند، حتی یک همراه برای این نوزاد وجود نداشت. طرحهایی مثل “سلامت یار” که فقط اسمشان باقی مانده است و در عمل هیچ کس پا پیش نمی گذارند. نه در ساختار بهزیستی و نه بیمارستان و هیچ کس قیم این کودک نیست تا مراحل درمان را پیگیری کند.»
به گفته مسئولان روزانه در تهران سه تا چهار کودک معتاد بدنیا می آید.
برخی از کودکان معتاد با ویروس اچ آی وی متولد می شوند. هیچ طرحی برای آموزش والدینی که با این ویروس دست به گریبان هستند وجود ندارد. افزون بر آن در نظام پزشکی ایران هیچ سازو کاری برای ترک اعتیاد کودکانی که تست اعتیاد آنها مثبت است، وجود ندارد.
عقیم سازی یا جلوگیری از بارداری
در مراسم سوگواری رویا، به گزارش ایسنا، شارمین میمندی نژاد موسس جمعیت امام علی، به سوء تغدیه رویا و اینکه نای مکیدن شیر را نداشت اشاره کرد و ادامه داد: «به گفته مسئولان متاسفانه روزانه در تهران سه تا چهار کودک معتاد بدنیا می آیند. ما شاهد تولد کودکان معتاد از مادران معتاد و همچنین شاهد فروش و مرگ نوزادان بی دفاع هستیم و خواهیم بود.»
دو سال پیش شهردار تهران اعلام کرد، سه هزار نفر از پانزده هزار کارتن خواب پایتخت زنان هستند که سه درصد آنان یعنی حدود ۹۰ نفر معمولا باردار هستند. موضوع مهار بارداری جمعیت پرخطر از سوی مسولین مورد بحث قرار گرفته است. طرح عقیم سازی زنان با مخالفت های گوناگون بدرستی رد شد، چرا که عقیم سازی همیشگی است ولی اعتیاد ممکن است همیشگی نباشد. اما طرح های مختلف برای استفاده از وسایل پیشگیری از باروری زنان باردار (معتاد) ، به این جهت که با سیاست های نظام حاکم سازگار نیست، عملا اجرا نشده است.
نسرین افضلی پژوهشگر مطالعات زنان می‌گوید زنان معتاد فکر میکنند که دردسر بدنیا آوردن بچه کمتر از مشکلات سقط جنین و هزینه آن است.
نسرین افضلی پژوهشگر مطالعات زنان معتقد است با اینکه سالهاست بخاطر پیشرفت پزشکی، زنان توانسته‌اند بدنشان را تحت کنترل خویش درآورند و زمان بارداری و تعداد آنرا خودشان تعیین کنند، اما در جمهوری اسلامی زنان از این حق محرومند. وی در گفتگو با یورونیوز تاکید می کند: « خانواده های طبقات بالا می توانند به ابزار کنترل بارداری و یا حتی سقط جنین بصورت غیرقانونی دست پیداکنند. در مورد زنان ففیر و زنان معتاد، پیشگیری از بارداری جدی گرفته نمی شود و زمانی که بارداری اتفاق می افتد، امکاناتی برای سقط جنین ندارند. گاهی هم زنان معتاد فکر میکنند که دردسر بدنیا آوردن بچه کمتر از مشکلات سقط جنین و هزینه آن است. در بسیاری از موارد این بچه ها را بدنیا می آورند و می فروشند و خرج مواد می کنند.» درمورد پیشگیری از بارداری قدرت حاکم هراس دارد که به غیر از زنان معتاد، زنان دیگر هم از این ابزار بهره مند شوند.
راهکارها کدام است؟
در یک نگاه بلند مدت، چرخه تولد کودکان معتاد بدون برخورد به ساختارهای حاشیه نشینی، فقر و بیکاری متوقف نخواهد شد. اما در کوتاه مدت در کشورهای مختلف موضوع کنترل تولد نوزادان جمعیت پر خطر مثل معتادان و امکان استفاده از وسايل پیشگیری از بارداری و حمایت از زنان معتاد کلیدی است. الهه امانی، کنشگر حقوق زنان معتقد است این اقدامات مدیریت ریسک هایی است که زنان کارتن خواب با آن روبرو هستند.
وی در مورد راه حل های کوتاه مدت می گوید: «تهیه امکانات مسکن، مثل پناهگاه‌ها و مراکزی که بی خانمانان بتوانند شب را بگذرانند، امکان ترک اعتیاد به زنان معتاد از اقدامات اولیه است. امکانات درمانی و پزشکی به زنان باردار معتاد که به دلیل ناراحتی های روحی و روانی در زیر چرخ خشن جامعه به خیابان روی می آورند و امکانات حمایتی برای زنانی که به دلایل گوناگون به علت مشکلات خانوادگی، خشونت های خانگی و عدم امنیت کارتن خواب شده اند از راه حل های مقابله با چالش های اجتماعی زنان معتاد و به این ترتیب پایین آوردن میزان تولد نوزادان معتاد است.»