نگاهی به پیش‌نویس قانون سلامت روان در ایران

نگاهی به پیش‌نویس قانون سلامت روان در ایران
نگارش از Pantea ‌Bahrami
هم‌رسانی این مطلبنظرها
هم‌رسانی این مطلبClose Button
آگهی

پیش نویس قانون سلامت روان پس از طی یک روند ۱۲ ساله، بالاخره برای تایید به کمیسیون اجتماعی دولت تحویل داده شد. دکتر احمد حاجبی مدیر کل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفتگو با ایسنا ضمن اشاره به بحث بستری اجباری بیماران مبتلا به اختلالات روانی اظهار داشت: «موضوع بستری اجباری بر اساس این پیش نویس قانونمند و استاندارد می شود زیرا در بسیاری از مواقع پزشک مجبور می شود به دلیل عدم بینش بیمار نسبت به بیماری خود، بصورت اجباری بستری شود. در عین حال باید موارد دیگری نیز به صورت قانونی وجود داشته باشد تا جلوی سوء استفاده از شرایط بیماران روانی گرفته شود.» این پیش نویس شامل ده فصل مختلف با ۱۰۷ ماده است و مباحثی مانند خدمات بستري اختياري، درمان اجباري جامعه‌نگر، تشنج‌درماني، مهار حركتي و جداسازي، قيمومت، گروههاي سني ويژه و بيمار رواني كيفري در آن وجود دارد.

ریشه اختلالات روانی

دکتر نهضت فرنودی روانشناس بالینی در گفتگو با یورونیوز می‌گوید برخی از اختلالات روانی پایه‌های ژنتیک دارد مثل انواع عقب ماندگی‌ها که در پیوند با شیوه عملکرد مغز است یا مشکلاتی که مربوط به اختلالات هورمونی است. بنابراین اختلالات روانی می تواند ریشه فیزیکی، روانی یا اجتماعی داشته باشد. وی اضافه می کند: «انسان با یک لوح ژنتیکی بدنیا می آید. بده و بستان میان لوح ژنتیکی و تجربیات زندگی که در محیط رخ می دهد سبب می شود فرد ذهنیتی پیدا کند که اگر این تجربیات خوب نباشد و یا لوح ژنتیک فرد کد درستی نداشته باشد ذهنیت دچار اختلال یا روان پریشی شود.» بنابراین سه عامل را می توان شناسایی کرد، اول لوح ژنتیکی، دوم محیطی که کودک یا انسان در آن قرار می گیرد و سوم حاصل این‌ها که ذهنیت است و خود عامل بسیار مهمی است.

معیارهای سلامت روان

انسانی که مدیریت رفتاری درست دارد، با محیط اش سازگار و در زندگی خلاق و مفید است، می تواند شغل داشته باشد و از عهده اداره کارهایش برآید، شاداب و سرحال است، از زندگی لذت می برد، اهداف مثبتی برای خود و جامعه دارد و مثبت اندیش است و طبق تعریف نهضت فرنودی از سلامت روان برخوردار است. در برابر آن، هر بخشی که گرفتار اختلالات شود، در این روند اختلال ایجاد می کند و فرد می تواند دچار اختلالات تعقلی شود، مثل بیماران سایکاتیک. دکتر فرنودی ادامه می دهد: «ما می توانیم گرفتار اختلالاتی باشیم که روابط ما را با اطرافیان مختل کند. یا گرفتار افسردگی و اضطراب باشیم که خلاقیت و کارآیی ما را از بین ببرد. ازاختلالات شخصیتی خود شفیتگی است، که فرد بسیار هدفگرا و تلاشگر برای رسیدن به راس هرم قدرت، شهرت و مقام است.»

روانشناسی پیشگیری

عباس علی اللهیاری، رییس سازمان نظام روانشناسی کشور در انتقاد از پیش‌نویس قانون سلامت روان به ایسنا گفت: «این قانون بیشتر بر اختلالات روانی شدید و مزمن تمرکز دارد و به پیشگیری از بیماریها و اختلالات روانی بی توجه است.» اما پرسش این است که روانشناسی پیشگیری چیست و در جامعه‌ای مثل ایران چه عملکردی دارد؟ روانشناسان بر روی دو عامل زیستی و محیطی در پیوند با بیماریهای روانی تاکید می کنند. پژوهش‌های اپی‌ژنتیک نشان می دهد که عوامل محیطی نقش تعیین کننده در نحوه بروز عوامل زیستی دارند. در نتیجه همه این عوامل با هم در تعامل هستند و بر روی هم تاثیر می گذارند.

دکتر فهیمه میانجی، روانشناس و محقق روانپزشکی اجتماعی معتقد است، عوامل محیطی موجب شرایط اضطراب آور اجتماعی مثل تبعیض و نابرابری، مشکلات اقتصادی، بیکاری، سرکوب، نابرابری در دسترسی به خدمات آموزشی و سلامت، اعتیاد، ناامنی و رواج خشنوت در جامعه است. از سوی دیگر محیط نامطلوب خانواده است که در رشد زیستی، روانی، عاطفی و اجتماعی افراد نقش اساسی دارد. او ضمن سهیم دانستن همه این عوامل، بر نقش خشونت تاکید می کند و در گفتگو با یورونیوز می افزاید: «خشونت خانگی شامل انواع خشونت کلامی، عاطفی و فیزیکی که علیه کودکان و زنان به کرات گزارش میشود، باید مورد توجه ویژه قرار بگیرد. چرا که نه تنها جان فرد در معرض خطر است بلکه تجربه خشونت، سهم چشمگیری در ایجاد بیماریهایی مثل اختلال، استرس پس از سانحه، افسردگی و اختلالات اضطرابی، اختلالات خواب و خوردن، خودکشی و آسیب به خود، دردهای مزمن، و رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد، دارد.» در جامعه‌هایی مانند ایران، افغانستان، هند یا پاکستان که فرهنگ مردسالار و نابرابری اجتماعی و جنسیتی بر آن حاکم است، نقش قوانین در ایجاد، توجیه و حقظ خشونت پررنگ است. دکتر فهیمه میانجی، بر روی نقص در سیستم حمایت اجتماعی و قانونی مانند پناهگاهها و خانه‌های امن برای حمایت از افراد آسیب‌پذیر جامعه مثل زنان و کودکان، تاکید می کند. وی می افزاید: «پیشگیری در زمینه بیماری‌های روانی یعنی داشتن قوانینی با پشتوانه اجرایی برای رسیدگی به تک تک عواملی که در ایجاد و حفظ بیماریهای روانی نقش دارند. در بیماری‌های روانی نه پیشگیری و نه درمان موثر، که حقوق بیمار در اولویت قرار دارد.» بدون مدل‌های درمانی چندجانبه و گروهی، درمان امکان پذیر نیست. البته داشتن قوانین به تنهایی هم کافی نیست. تجربه نشان داده است که داشتن قوانین بدون ضمانت اجرایی، عملکرد مثبتی ندارد. نمونه‌اش موضوع اعتیاد در کشور است. با وجود پروتکل‌های پیشگیری و درمان، آمار اعتیاد در عرض یک دهه گذشته هم افزایش یافته و هم به سمت مصرف مواد پرخطرتر مثل شیشه گرایش یافته است.

نکات مثبت و منفی پیش‌نویس قانون سلامت روان

اگر پیش نویس قانون سلامت روان به تصویب برسد، مقامات قضایی می توانند بدون رضایت فرد، او را به زور در بیمارستان روانی بستری کنند. دکتر نهضت فرنودی معتقد است نکته مثبت این پیش نویس آن است که اگر بستری شدن اجباری فرد قانونی شود، تعداد کسانی که در شرایط حاد خودشان یا دیگران را ازبین می برند، کنترل می شود. افراد زیادی در ایران در کنار خیابان بدون داشتن کمک می میرند یا خودکشی می کنند و هیچ ارزیابی یا کمک‌های اولیه برای آنان وجود ندارد. او در گفتگو با یورونیوز به تجربه بستری اجباری فرد که در آمریکا سالیان درازی است اجرا می شود، اشاره دارد و می گوید: «وقتی بیمار آنقدر گرفتار اختلال روحی می شود، ۷۲ ساعت از قدرت تصمیم گیری برای خودش محروم شده و روانشناس و روانپزشک به جای او تصمیم می گیرند. بنابراین از پلیس برای بستری او برخلاف میلش کمک می گیرند. در این ۷۲ ساعت ارزیابی های دقیق و درمان های فوری و زود اثر آغاز می شود. در بیمارستان، متخصص، رییس بیمارستان و یک نماینده ایالت آزمایش ها را بررسی می کنند. اگر برای خودش و یا دیگران خطرناک باشد بین ۱۴ تا ۲۱ روز برخلاف میل خودش در بیمارستان نگه داشته می شود و در غیر این صورت او را آزاد می کنند.» دکتر فرنودی با توجه به تعداد افرادی که واقعا نیاز به کمک های تخصصی دارند، این نکته پیش نویس قانون سلامت روان را مثبت ارزیابی می کند.

یکی از موارد انتقادی این لایحه به اجرایی کردن آن در سطح کشور بر می گردد. وزیر سابق بهداشت اعلام کرده است که این کشور ۵۰ هزار روانشناس ورزیده کم دارد. دکتر نهضت فرنودی به یورونیوز می گوید:« بنابراین به افرادی که دارای لیسانس یا فوق لیسانس روانشناسی هستند، بدون داشتن تجربه درمان اجازه کار داده می شود. نداشتن نیروی انسانی کافی و متخصص، نیروهای نالایق و غیر متخصص و بی صلاحیت را وارد بازار کار می کند و بودجه کلانی بدون اثرگذاری هزینه می شود.»

پایین آمدن آستانه تحمل مردم

به گفته رییس سازمان نظام روانشناسی، میزان بردباری اجتماعی مردم در ایران کاهش یافته و میزان استرس و فشارهای روحی و روانی در کشور افزایش داشته است. اگر از زاویه روانشناختی علت پایین آمدن آستانه تحمل مردم را بررسی کنیم، فرد در شرایطی قرار می گیرد که نمی تواند محرک‌های بیرونی خود را پیش بینی کند. چنین فردی خیلی سریع محرک های بیرونی را به عنوان یک تهدید تفسیر می کند و پاسخ فیزیولوژیکی و هیجانی، رفتاری دفاعی یا فرار را بدنبال خود دارد. دکتر فهیمه میانجی معتقد است جامعه ای که طولانی مدت شاهد آسیب های مکرر مثل جنگ، سرکوب، مجازات های علنی اعدام و شلاق، بازداشتهای خیابانی، و خشونت در سطوح مختلف است، جامعه ای است آسیب دیده یا تروماتیزه شده. وی در گفتگو با یورونیوز می افزاید: «آستانه تحمل ذهن آسیب دیده پایین است و با پایین رفتن آستانه تحمل، رفتارهای دفاعی و پرخاشگرانه افزایش می یابد. به رفتارهای جامعه کنونی ایران باید به شکل رفتارهای فردی که اختلال استرس پس از سانحه را تجربه می‌کند نگاه کرد. با این تفاوت که این سانحه که همان ناامنی و سرکوب و خشونت گسترده است همچنان در جریان بوده و فرصتی به ترمیم شدن ذهن آسیب دیده جامعه نمی دهد.»
افزون بر آن افسردگی‌های مزمن و وضعیت چاره ناپذیری، از انسان موجودی می سازد که به سرعت از خود واکنشهای غیر متعارف نشان می دهد. وحشت، خودش را بصورت حمله نشان می دهد. دکتر نهضت فرهودی به یورونیوز در این باره می گوید: «ما در شرایط بحرانی از قسمت مغز پیشانی استفاده نمی کنیم و در نتیجه هیجان ها را متعادل نمی کنیم، بلکه در چنین شرایطی مغز ما میان بر می زند و به بخش آمیگدالای که حیوانی ترین بخش مغزماست، مراجعه می کند. این قسمت دو کار بلد است حمله کن یا بگریز.» بنابراین موضوع روشهای پیشگیرانه و درنتیجه پایین آوردن میزان خشونت، می تواند در پیش نویس قانون جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.

هم‌رسانی این مطلبنظرها

مطالب مرتبط

محققان در آلمان: رانش شدید زمین در روستای حسین‌آباد ایران نتیجه ساختن یک سد بود

نقش کلیدی فلات ایران در مهاجرت انسان؛ حلقه گمشده تاریخ پیدا شد

مسیح علی‌نژاد در گفتگو با یورونیوز: ایران بدون جمهوری اسلامی به نفع بقیه جهان خواهد بود