نخبگان سیاسی روسیه معتقدند که جریان اصلاحات و روشنفکری در ایران نه تنها بر بهبود و گسترش مناسبات خود با غرب و آمریکا تمرکز دارد، بلکه همواره به شکلی نسبت به روسیه بدبین و بی اعتماد است.
آگهیشاید برای بسیاری از افرادی که مذاکرات لوزان را در نوروز ۱۳۹۴ دنبال می‌کردند، رفتار سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در شب آخر مذاکرات جالب بود: وی به یکباره گفتگوها را ترک کرد و در پاسخ به خبرنگاران علت این موضوع را خواب آلودگی اعلام کرد؛ مذاکرات بدون حضور لاوروف به نتیجه رسید.
اکنون تنها پس از سه سال ایالات متحده آمریکا به دستور دونالد ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد تا دولت حسن روحانی نیز در کنار اصولگراها تمامی تخم مرغ‌های خود را در سبد کرملین بچینید؛ بدیهی است که از این رو باید انتظار سفر قریب الوقوع ظریف به مسکو را داشت. ایران در شرایطی همه چشم امید خود را به سوی همسایه شمالی دوخته است که فردای تصمیم رئیس جمهور آمریکا برای خروج از برجام، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل میهمان ویژه جشن پیروزی میهنی در مسکو بود و در حالی که بر روی کت خود همچون دیگر روس‌ها نماد پیروزی جشن نهم ماه مه راآویز کرده بود، دوش به دوش ولادیمیر پوتین رژه نیروهای نظامی روسیه را نظاره می‌کرد و به همراه وی به مقام سرباز گمنام در محوطه میدان سرخ احترام گذاشت و در تندیس‌های نمادین جان باختگان «جنگ کبیر میهنی» در کنار مرد شماره یک کرملین گل رز سرخ در دست داشت.
همسایه جنوبی خزر در نگاه نخبگان سیاسی روسیه
واقعیت این است که نخبگان سیاسی روسیه این موضوع را درک کرده‌اند که جریان اصلاحات و روشنفکری در ایران نه تنها بر بهبود و گسترش مناسبات خود با غرب و آمریکا تمرکز دارد، بلکه همواره نسبت به روسیه نوعی بدبینی دارد و این کشور را شریک قابل اعتمادی برای منافع خود نمی‌داند. این موضوع در حالی است که به نظر می‌رسد حاکمیت در ایران که آمریکا را شیطان بزرگ می‌خواند، با وجود سابقه تاریخی گذشته که اصلاح‌طلبان بر آن تکیه دارند، اما همچنان همسایه شمالی خود را شریک قابل اعتمادی می‌داند.
برآیند این برداشت (احتمالا منطبق با واقعیت) از نگاه نخبگان و تصمیم‌گیرندگان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران سبب شده است که روس‌ها هیچ‌گاه ایران را به عنوان شریکی پایدار برای خود قلمداد نکنند و سیاست خارجی تهران را راهبردی نمی‌دانند؛ چرا که ایران بارها نشان داده است هرگاه چراغ سبز باشد به سوی غرب حرکت می‌کند و اگر با چراغ قرمز مواجه شدند، شتابان به سمت روسیه دور می‌زنند. این بی‌ثباتی سبب می‌شود که در هر زمان امکان چرخش از سوی ایران وجود داشته باشد؛ از دید ناظران روس، این موضوع در زمان قاجار نیز قابل مشاهده بود و از همین رو هرکدام از قدرت‌های بزرگ آن زمان، در سناریویی به ایران در صفحه بازی خود نقشی داده و پس از کسب امتیازات مورد نظر، آن را رها کردند.
روسیه ایران پس از برجام را چگونه می‌بینند؟
پس از دستور ترامپ در مورد خروج از برجام، پوتین طی جلسه‌ای با حضور نخست وزیر، سخنگوی پارلمان، دبیر شورای امنیت، وزیر دفاع، وزیر کشور، وزیر خارجه، رئیس سرویس امنیتی و سرویس اطلاعات خارجی و همچنین نماینده رئیس‌جمهور در امور حفاظت از محیط زیست و ترابری تشکیل جلسه داد و به بررسی این موضوع پرداخت. دمیتری پسکوف، سخنگوی دولت در خصوص این جلسه گفت که طی آن ضربات اسرائیل به سوریه و معادله هسته‌ای ایران بررسی شد.
سرگی لاوروف نیز پس از این نشست به خبرنگاران اعلام کرد که روسیه به برجام پایبند است؛ اما این حمایت از برنامه جامع اقدام مشترک در حالی است که نخست وزیر اسرائیل گام به گام با پوتین در مراسم نهم مه در مسکو شرکت کرد و پس از گفتگوهای خود با پوتین به خبرنگاران گفت که این گمان برای برخی به وجود آمده بود که آزادی فعالیت‌های ما محدود شده است، اما این اتفاق نیفتاده و اوضاع برای ما فرقی نکرده است. نتانیاهو همچنین تاکید کرد که من با پوتین صحبت کردم که این حق اسرائیل است که از خودش دفاع کند.
فئودور لوکیانوف، رئیس شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه معتقداست که خروج آمریکا از برجام نه تنها به روسیه لطمه‌ای وارد نمی‌کند، بلکه حتی می‌تواند اعمال فشار واشنگتن بر روسیه را تضعیف می‌کند.
بیشتر بخوانید
روسیه و بریتانیا؛ از لیتویننکو تا اسکریپال
**
در این میان باید توجه داشت که پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا بسیاری این موضوع را به روسیه ارتباط دادند و بر این باور هستند منازعات میان دو کشور طی ماه‌های اخیر تلاشی برای نفی این اتهام و تغییر افکار عمومی در خصوص نفوذ روسیه در انتخابات آمریکا است. همچنین از سوی دیگر نفوذ اسرائیل در کنار روسیه و آمریکا سبب شده است که دو ضلع مسکو-واشنگتن به همگرایی بیشتری دست پیدا کنند و منافع مشترکی را در خاورمیانه دنبال نمایند. موضوعی که می‌تواند نشان دهنده عمق روابط روسیه و اسرائیل نیز می باشد.
لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین المللی دومای دولتی در این خصوص معتقد است که ایالات متحده و اسرائیل به شکلی هماهنگ اقدام می‌کنند و ترامپ به دنبال نزدیک شدن آمریکا و اسرائیل در بیت‌المقدس، از خروج از برجام سخن گفته است. به اعتقاد وی اسرائیل قصد دارد طی مذاکراتی با مسکو نتایج بازرسی موساد در خصوص برنامه هسته‌ای پنهانی ایران را منتشر کند.
پتر تولستوی، معاون سخنگوی دومای دولتی روسیه معتقد است که باید ببینیم اوضاع چگونه پیش می‌رود و فکر نمی‌کنم که ما باید فورا پاسخ بدهیم، چرا که فعلا زمان مکث کردن است.
روسلان پوخوف، مدیر مرکز تحلیل راهبردها و فناوری‌ها بر این باور است که ایران بلافاصله پس از امضای برجام نشان داد که شریک سیاسی و اقتصادی بغرنجی برای مسکو است، چرا که به شراکت و همکاری با غرب امید بسته بود؛ اکنون تهران ناچار است در روابط با روسیه چه در موضوع اقتصادی و چه در سوریه انعطاف بیشتری به خرج دهد.
کنستانتین کاساچف، رئیس کمیته امور بین‌المللی شورای فدراسیون روسیه نیز معتقد است که توافق با ایران در خصوص جنگ این کشور با اسرائیل که احتمال آن بطور فزاینده‌ای در حال رشد است، نقش بازدارنده‌ای داشت و اکنون به نظر می‌رسد طرفین به سوی جنگ پیش می‌روند. از سوی دیگر ولادیمیر جباروف،از نمایندگان شورای فدراسیون (سنا) روسیه، خروج آمریکا از برجام را ریسک بزرگی برای امنیت جهانی می‌داند که می‌تواند اوضاع خاورمیانه را بسیار پرتنش کند.
کرملین همان طور که در بند ۹۴ آخرین سند راهبردی سیاست خارجی خود آورده است، در خصوص ایران بر اجرای مداوم برجام متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی پافشاری می‌کند. با توجه به بند ۹۵ همین سند که بر گفتگوهای راهبردی با کشورهای عربی خلیج فارس تاکید دارد، مشخص است از یک سو اولویت این کشور حفظ نظم منطقه‌ای مطابق با الگوهای آژانس انرژی اتمی و دیگر کشورهای منطقه است. از سوی دیگر، از یاد نباید برد که مسکو و تل آویو شرکای دیرینه هستند. بخش عمده‌ای از جمعیت اسرائیل، روس‌های یهودی هستند که روسیه کماکان از آن‌ها به‌عنوان یهودیان دیاسپورا (پراکنده و مهاجر) یاد می‌کند. این وابستگی و پراکندگی جمعیتی در سیاست مسکو در قبال اسرائیل تاثیر چشمگیری دارد. در این میان این پرسش مطرح می‌شود که آیا روسیه می تواند شریک قابل اطمینانی برای ایران کنونی باشد؟
احمد وخشیته، دانشجوی دکتری علوم سیاسی در دانشگاه دوستی ملل روسیه