روسیه و ایران اگر چه به عنوان متحد یکدیگر شناخته میشوند، اما واقعیت این است که سبک بازیگری آنها این اتحاد و دوستی را شکننده کرده است.
کرملین فردا میزبان علیاکبر ولایتی فرستاده ویژه رهبر ایران است. روندی که پیشتر نیز در دولت حسن روحانی وجود داشت و در نگاه اول این سوال را ایجاد میکند که هنگامی که جایگاه سفیر ایران در روسیه «فوقالعاده و تامالاختیار» است، چرا رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان نماینده ویژه رهبری و رئیس جمهور، حامل چنین پیامهایی است؟
گمانهزنیهای بسیاری در رابطه با این پیام مطرح شده است و برخی معتقدند که ایران به دنبال آن است که با اعطای امتیازی به همسایه شمالی، مسکو را در برابر آمریکا، اسرائیل و سعودی نگه دارد؛ بعضی نیز بر این باور هستند که پاستور واقعگرایانه موضوعات را فهم میکند و به دور از افکار عمومی داخلی، به دنبال میانجیگری کرملین در منازعات ایران با دیگر قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای است.
ولایتی چه پیامی از سوی رهبر ایران برای پوتین خواهد داشت؟
ولایتی که در زمان دولت هاشمی رفسنجانی سکان وزارت خارجه را بر دست داشت، فردا عازم مسکو میشود تا به گفته بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه، پیامی را «با تاکید بر اهمیت و گسترش روابط ایران و روسیه» تقدیم رئیس جمهور پوتین کند. طی سالهای اخیر، همواره وزارت خارجه دولت تدبیر و امید، روابط دو کشور را در دوران طلایی خود دانسته است و به نظر میرسد اگر این گزاره را بپذیریم، از سوی دیگر پیامی با تاکید بر اهمیت و گسترش روابط به معنای آن است که تزلزلی در روابط رخ داده است و یا از ابتدا روابط نقرهای بوده و آن را طلایی میخواندند.
در این میان اما بنیامین نتانیاهو نخستوزیر اسرائیل نیز طی چند روز آینده با ولادیمیر پوتین دیدار و گفتگو خواهد داشت. بدون شک او تنها رئیس دولتی است که به این میزان دیدارهای دوجانبه و کاری با رئیسجمهور روسیه دارد و عموما چند روز پس از دیدارها و گفتگوهای وی با مرد شماره یک کرملین، سیاستگذاریهای مهمی از سوی آنها اعلام شده است. وی در رابطه با این سفر خود اعلام کرد که :«من طی هفته جاری برای دیدار مهمی با ولادیمیر پوتین به مسکو سفر خواهم کرد.»
نتانیاهو با اشاره به این موضوع که هرزچندگاهی با پوتین دیدار میکند تا در عرصه امنیتی هماهنگیهای لازم را انجام دهند، تاکید کرد:«در روند این دیدارمن دو اصل پایهای را تشریح خواهم کرد؛ نخست اینکه ما تحکیم نظامی ایران و نیروهای تحت حمایتش را در منطقه سوریه تحمل نخواهیم کرد و دوم اینکه ما از ارتش سوریه میخواهیم که توافقنامه تقسیم نیروها را رعایت کند.»
آیا پیام ولایتی برای پوتین جذاب خواهد بود؟
در ابتدای این هفته کریل دمیتریف، رئیس بنیاد سرمایهگذاریهای مستقیم روسیه، از سود دوستی با عربستان برای روسیه خبر داد. وی اعلام کرد که توافقنامه کاهش استخراج نفت اوپک و روابط خوب با عربستان برای روسیه چهار تریلیون روبل را طی یکسال به ارمغان آورده است. موضوعی که به گفته وی به لطف همکاریهای رئیس جمهور پوتین و شاهزاده سعودی تحقق پیدا کرده و روابط میان دو کشور در فاز بینظیری قرار گرفته است.
روسها به دنبال شرکای مفید به خصوص در حوزه انرژی هستند و از همین رو ایگور سچین، رئیس شرکت روسنفت همزمان با سفر امیر قطر اجرای پروژههای مشترک افتتاح مرکز بینالمللی تحقیق و طراحی روسنفت در پارک علوم و فناوری قطر را به امضا رسانید. قطر جای پای مناسب دیگری برای پیشروی در خاورمیانه است و روسها که عادت دارند تخممرغهای خود را تنها در سبد یک کشور نچینند، اکنون پس از مشارکت در پروژه بهرهبرداری میدان ظهر در فلات قاره مصر، وارد قطر شدهاند تا شراکتی سودمند با شرکای مفید خود را رقم زنند.
با این مقدمه اما سوال اینجاست که آیا پیام ایران برای رئیس جمهور روسیه میتواند از جذابیتی برخوردار باشد؟ واقعیت این است که بحران اقتصادی و دلار در ایران سبب شده است که ارزش پول تومان، به بیارزشترین واحد پول در منطقه خاورمیانه تبدیل شود. اقتصاد آشفته در ایران هیچ سخنی برای رقابت با دیگر کشورهای منطقه ندارد. در این میان اما دیپلماسی ایران همواره راهبرد از بالا به پایین را در روابط خود با روسیه در پیش گرفته است؛ بدین معنا که دیدارهای دیپلماتیکی صورت میگیرد، پیامهایی رد و بدل میشود و نهایتا اگر امتیاز چشمگیری از سوی ایران اعطا نشود، نتیجهای حاصل نخواهد شد. در حالی که طی سالهای اخیر، کشورهای عربی منطقه، به ویژه عربستان و همچنین ترکیه، با استفاده از نبوغ فرهنگی در دیپلماسی، راهبرد پایین به بالا را دنبال میکنند؛ بدین معنا که با تعریف پروژههای فرهنگی، همگرایی فرهنگی را محقق میسازند و به دنبال آن، اقتصاد غیر دولتی را تقویت میکنند و در نهایت حتی اگر سیاستهایشان نیز با یکدیگر اختلاف داشته باشد، اما عامل روابط تجاری و اقتصادی آن را ترمیم خواهد کرد تا مانع از واگرایی در روابط شود.
دوستی با ایران برای روسیه چه هزینههایی دارد؟
کمتر از دو هفته دیگر تا دیدار تمام و عیار پوتین و ترامپ باقی مانده است و بدون شک ایران یکی از اصلیترین محورهای گفتگوهای هلسینکی میباشد. دمیتری سوسلوف معاون مدیر مرکز مطالعات بین المللی مدرسه عالی اقتصاد مسکو معتقد است که آمریکاییها با احیای کنترل اسد بر سراسر خاک روسیه آشتی کردهاند و تنها موضوع اصولی برای آنها، فعالیت ایران در منطقه و به ویژه سوریه است و از این رو به نظر میرسد که اصطلاح «ایران در برابر اسد» به میان آید؛ این در حالی است که مسکو امکان معامله در مورد حضور نیروهای ایران را نفی میکند.
روسیه و ایران اگر چه به عنوان متحد یکدیگر شناخته میشوند، اما واقعیت این است که سبک بازیگری آنها این اتحاد و دوستی را شکننده کرده است. جمهوری اسلامی ایران که سیاست خارجی مبتنی بر ایدئولوژی دارد، همواره در جستجوی بازی برد-باخت است و از سوی دیگر روسیه به دنبال کسب منافع حداکثری با تاکید بر استراتژی برد-برد است.
کرملین طی چندین ماه گذشته به خوبی نشان که به بند ۹۴ دکترین سیاست خارجی خود، بسیار پایبند است و شاید تنها یکی از نتیجههای گسترش همکاریهای استراتژیک به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس همین سود چهار تریلیون روبلی از سیاستگذاریهای مشترک روسیه و عربستان بود که پیشتر اشاره شد. در مورد بند ۹۵ و ایران نیز به نظر میرسد به سبب نوع بازیگری تهران، مسکو بیشتر از آنکه به دنبال گسترش همه جانبه روابط با تهران باشد، درصدد است مطابق این بند، ایران از توافق برجام خروج نکند تا نظم منطقه به خطر نیفتد.
به نظر میرسد سعودیها نیز تحقق استراتژی خاورمیانه بزرگ را در آینده نزدیک فهم کردهاند و از بیم آن، از یک سو دست به اصلاحات سیاسی داخلی زدهاند؛ روندی که همچنان نیز ادامه دارد. و از سوی دیگر از سیاست خارجی خطی نیز خارج شدهاند و در کنار آمریکا، به گسترش روابط خود با روسیه در همه ابعاد پرداختهاند و می کوشند با پررنگ کردن همگراییها، از تهدیدهای آتی خود بکاهند.
بدون تردید پیام یک کشور برای کشوری دیگر در هنگام بحرانها و منازعات زمانی از جذابیت برخوردار خواهد بود که پیام آورنده بر مبنای واقعگرایی در دنیای کره زمین گام بردارد. همچنین نباید فراموش کرد که مشروعیت حاکمیت و دولت در افکار عمومی ملت خود نیز سبب میشود تا پیام وی نزد دیگر کشورها از شکنندگی برخوردار نباشد.
بیشتر بخوانید: نشست ناتو؛ آمریکا متحدان را به افزایش فشار بر ایران ترغیب میکند