محمدرضا حیدری، کارشناس مکانیک است و علاقه وافری به قهوه و کتاب دارد و همراه دو دوست خود کافه تیتیل را راهاندازی کرد. او در گفتوگویی با یورونیوز چالشها و مسیر راه استارتآپها را تشریح کرد.
استارتآپ اصطلاح نویی در کسبوکار قرن بیستویکم است و در ایران شاید عمری کمتر از یک دهه داشته باشد. با این وجود توانسته در همین بازه کوتاه اعتماد مردم را به خود جلب کند و موفقیتهای اقتصادی خوبی را هم رقم بزند. با وجود فاصله چندهزار کیلومتری تهران و سیلیکونولی، ایرانیان با تلاش هر روزه این فاصله را در عرصه تکنولوژی کمتر میکنند.
همین سرعت و موفقیت بالا است که اعتماد شرکتهای سرمایهگذاری خارجی را جلب کرده تا در استارتآپهای ایرانی سرمایهگذاری کنند. در دی ماه سال گذشته، حسین میرآرماندهی موسس کافه بازار و دیوار از سرمایهگذاری ۳۸ میلیون یورویی شرکت اروپایی «اینترنشنال اینترنت اینوستمنت» (IIIC)در مجموعه هلدینگ هزاردستان (مجموعه کافه بازار و دیوار) در ازای ۱۰ درصد از سهام این هلدینگ خبر داد.
استارتآپ شرکت نوپایی است با یاری گرفتن از تکنولوژی و اینترنت به سرعت رشد میکند. هر چند رشد این شرکتهای نوپا با سرعت است اما در ابتدای کار هیچ قطعیتی از آینده آن وجود ندارد. حوزه فعالیت استارتآپها از زمینههای نانوتکنولوژی تا تحویل نان داغ در محل متفاوت است.
کپیکاری استارتآپهای ایرانی
منتقدان و تحلیلگران فضای مجازی و کسب و کار ایرانی به کرات تاکید میکنند که بسیاری از استارتآپهای ایرانی مشابه ایدههای موفق سیلیکونولی، اروپا و آسیا هستند. واقعیت آن است که حرف استیو جابز، از موسسان شرکت اپل، هنوز مصداق عملی دارد. جابز در مستند «پیروزی درسخوانها» در سال ۱۹۹۶ گفته بود «در نهایت همه چیز به سلیقه بر میگردد. به تلاش برای این بر میگردد که خود را در معرض بهترین چیزهایی که بشر انجام داده قرار دهید و سپس تلاش کنید آن چیزها را وارد کاری کنید که دارید انجام میدهید. پیکاسو جمله مشهوری داشت: هنرمندان خوب، کپی می کنند، هنرمندان بزرگ، می دزدند. و ما همواره از اینکه ایده های عالی را بدزدیم احساس شرمندگی نکردهایم.»
باید بپذیریم که کپیکاری و کلونسازی استارتآپها امری معمول است. اوبر، لیفت و هیلو تقریبا شبیه هم هستند و در مناطق جغرافیایی متفاوتی خدمات ارائه میدهند. سیملس، گرابهاب، دورداش و اوبر-ایت هم کاربری و مکانیسم مشابهی در خدمات سفارش غذا دارند. پس نمیتوان اسنپ و تپسی را به کپیکاری از اوبر و لیفت متهم کرد یا انگشت اتهام را به سوی زودفود و ریحون اشاره گرفت که از گرابهاب و اوبر-ایت برای کپی کردن برنامههایشان استفاده کردند.
به تازگی در سیلیکونولی استوری اینستاگرام و اسنپچت در بازار منتشر شدند که شباهتهای زیادی به هم دارند. در نسخههای ایرانی، برخی فیچرهای برنامهها و استارتآپهای خارجی را بهبود دادند یا در برخی موارد با توجه به فرهنگ ایرانی، نیازهای ایرانی را هم در نظر گرفتند. درک بهتر از بازار ایرانی باعث شده نسخههای ایرانی برنامهها و استارتآپها بین کاربران محبوب هم بشوند.
کافه تیتیل، کافه کتاب سیار
کافه تیتیل یک کافه کتاب سیار است که مدعی است اولین و تنها کافه کتاب سیار تهران است. یک فولکس قدیمی به نام «کژال» به قول صاحبانش کمی بزک کرده و تبدیل به یک کافه کتاب سیار لوکس شده است. کافه تیتیل که حضور فعالی در اینستاگرام و تلگرام دارد، برنامههای عکاسی، نقاشی و موسیقی زنده اجرا میکند. اما در کنار همه برنامهها کتاب جزیی جدا نشدنی از کافه است. مشتریان میتوانند بدون هیچ هزینهای از کتابخانه کافه، کتاب به امانت ببرند و اگر کتابی به کافه اهدا کنند، یک نوشیدنی مهمان کافه هستند.
محمدرضا حیدری، کارشناس مکانیک است و علاقه وافری به قهوه و کتاب دارد و همراه دو دوست خود کافه تیتیل را راهاندازی کرد. در گفتوگوبب با یورونیوز چالشها و مسیر راه استارتآپها را تشریح کرد.
حیدری چند سالی است که به این ایده فکر میکرد و دو سال پیش، آن را با کوروش اسماعیلی، مهندس شیمی و مصطفی رسولی، کارشناس ارشد مکانیک مطرح میکند. هر سه در بخش خصوصی شاغل هستند و کافهکتابداری شغل دوم آنان محسوب میشود. پس از پایان ساعت کار اداری، هم با انگیزه مالی و هم برای عملی کردن رویایشان، به سراغ کژال میآیند و با مشتریها تعامل میکنند.
حیدری درباره عملی کردن ایدهشان میگوید: «دو سه سالی روی ایده کافه سیار و شروع یک بیزینس نو فکر کردیم. در سمینارهای استارتآپ شرکت کردیم و کتاب خواندیم. به طراحی اپلیکیشن فکر کردیم و درباره مشاغل سیار مطالعه زیادی کردیم. مشاغل سیار در بسیاری کشورهای جهان مرسوم هستند و حتی میدانیم که دفترهای مهندسی و مشاغل حرفهای سیار زیاد داریم.»
تاثیر مستقیم بالا رفتن قیمت دلار در استارتآپها
به گفته حیدری وضعیت اقتصادی کشور تاثیر مستقیم روی استارتآپها دارند: «روزی که ما کارمان را شروع کردیم، دلار ۳۲۰۰ بود و موقعی که پروژه عملی شد دلار ۴۳۰۰ بود. برای نمونه در شغل ما خودروی خارجی، هر چند قدیمی، با افزایش قیمت دلار گرانتر شد. لیوانهای کاغذی یک بار مصرف، هر چند ساخت ایران هستند، اما کاغذ آن لیوان وارداتی است و با افزایش قیمت مواجه شد. دستگاه قهوهساز و اسپرسوساز خارجی است.»
حیدری درباره پرواندن کار در طول پروسه اجرایی کردن آن، میگوید: «اگر تجربه امروز را شش ماه پیش داشتم، حتما یک سری هزینهها را نمیکردیم. مثلا وقتی کار را شروع کردیم، میخواستیم شیرینیهای داغ سرو کنیم. اما فکر زمان را نکرده بودیم. اگر این تجربه را داشتیم، به جای فر حرفهای ۴ میلیون تومانی، یک اوون-تستر ۲۵۰ هزار تومانی میخریدیم.»
خلا قانونی در ایران
مشکل عمده استارتآپها در ایران آن است که زیرساختهای مناسب برای پذیرش استارتآپ فراهم نشده است و بوروکراسی پیچیده برای گرفتن مجوزهای متعدد از دستگاهها و سازمانهای متعدد دشوار و گاهی ناممکن است.
هومن حاجی پور، معاون کسب و کار اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران مهمترین چالش پیش روی استارتآپهای ایرانی را نگاه سنتی حاکم بر مسئولان کشور میداند و میگوید: «علی رغم برخی اقدامات مفید صورت گرفته از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری، مسئولان هنوز به یک نگاه مشترک و آیندهنگر در ارتباط با فعالیت استارت آپ ها دست نیافتهاند.»
حیدری هم از روی تجربه خود از کافه تیتیل، این خلاهای قانونی را حس کرده و میگوید: «هر چند برای استارتآپها تبلیغ و تشویق میشود، برخی مشاغل حتی در نظام کاری وزارت کار تعریف نشدند که بخواهند از آنان حمایت کنند. برای مثال شغل ما با دستفروشی هیچ فرقی ندارد.»
وی تاکید میکند: «ماهیت شغل ما آن است که در حرکت و سیار باشیم. تنها وجهه قانونی که برای شغلهای سیار وجود دارد همان اجارههایی است که شهرداری از دستفروشها میگیرد. برای مثال شهرداری برای دستفروشهای خیابان ۳۰ تیر ۵ میلیون تومان اجاره مقرر کرده که با احتساب ۶۰۰ هزار تومان پول برق، هزینه زیادی برای دستفروش به حساب میآید. خیابان ۳۰ تیر یک خیابان ارزان و نوستالژیک به شمار میرود و کسی برای نوشیدن قهوه گران قیمت به این خیابان نمیرود. در کافه تیتیل هم ما قهوه را فنجانی ۶ هزار تومان سرو میکنیم اما در یک کافه معمولی این قیمت ۱۳ هزار تومان است. قیمت منوی کافه تیتیل مناسب و باب جیب مردم طبقه متوسط است اما اجارهای که شهرداری طلب میکند با دخل و خرج ما نمیخواند.»
حیدری به دنبال راه حل میانه است تا تعامل سازمانهای رسمی مرتبط و کسبوکارهایی شبیه کافه تیتیل بیشتر شود: «اگر اجاره خیابانها کمتر بود، شاید این مشاغل حتی میتوانستند به پرداخت بیمه و مالیات سالیانه هم فکر کنند.»
رسمیت در وزارت کار، چالش عمده استارتآپها
رضا جمیلی، عضو کمیسیون دانش بنیان اتاق ایران میگوید، اگرچه ایران استارتآپها را به عنوان شیوه جدید اشتغالزایی پذیرفته است، «اما زیرساخت های لازم را برای کار و فعالیت آنان» فراهم نکرده است.
حیدری این امر را سرچشمه مشکلات عمده این حوزه میداند: «دقیقا به خاطر این که برخی استارتآپها به رسمیت شناخته نمیشوند، ما حتی امکان تبلیغات هم نداریم. اجاره بیلبوردهای تبلیغاتی برای استارتآپها سرسامآور است اما اگر کسی بخواهد این هزینه را هم پرداخت کند، چون برخی حرفهها به رسمیت شناخته نشدند، امکان تبلیغات رسمی هم ندارد. الان ما فقط از طریق محبت مشتریانمان و تگ شدن در اینستاگرام شناخته میشویم. تبلیغات پیجهای اینستاگرامی هم از ۲۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان است که رسمی و همهگیر نیستند.»
به گفته حیدری دسترسی پیدا کردن به تسهیلات بانکی هم مستلزم به رسمیت شناخته شدن آن استارتآپ از سوی وزارت کار است. او مثالی از دوستان خود میآورد: «خانمی از جمع دوستانمان میخواست برای کارگاه خانگی دستسازههای هنری وامی تقاضا کند. برای این کار خانهای در خیابان استاد معین که یکی از نقطههای مرکزی رو به جنوب تهران است اجاره کرد. علت و ارتباط را که جویا شدم، توضیح داد که پرداخت وام مستلزم کارشناسی شدن کار و وضعیت مالی من بود و آدرس خانهای در منطقههای به اصطلاح مرفه باعث میشد در مرحله کارشناسی تقاضای من رد شود.»
پایهگذار کافه تیتیل در توضیح تاثیر سلیقه «کارشناسان و ماموران» اداری در حرفه او چنین میگوید: «شهرداری در طول تعطیلات نوروز که ما در پارک جمشیدیه مستقر بودیم با ما بسیار خوب و دوستانه همکاری کرد. اما روزی هم بوده که مامور شهرداری در منطقه دیگری رفتار بسیار تند و توهینآمیزی با ما داشتند. در نهایت ما باید این طور نگاه کنیم که او مامور است و معذور. اما واقعیت این است که اگر حرفه ما از سوی وزارت کار به رسمیت برسد، برخورد یکدست و قانونی از ماموران هر ارگانی میبینیم.»
به همین دلیل است که او «حامی مالی» و «به رسمیت شناخته شدن» را از رویاهای کافه تیتیل میخواند که اگر اینها تامین شوند، او میتواند چشمانداز طولانی برای کافه تیتیل ببیند.
گزارش از نسترن طارسی
بیشتر بخوانید: