کرکوک شهری است نفتخیز در ۲۵۰ کیلومتری شمال بغداد و در حد فاصل کوههای منطقه کردستان عراق و قسمت عرب نشین مرکزی و جنوبی، منطقه ای مناقشه برانگیز با تنوع قومی و مذهبی که نزدیک چهل درصد صادرات نفت عراق را تامین می کند، در حالیکه مساحت آن تنها ۲.۲ درصد مساحت کل این کشور است.
بعد از خروج نیروهای آمریکایی از عراق، رژیم بغداد با چالشی دیگر روبروشده است و آن تامین امنیت استان نفت خیز و غنی کرکوک و تشویق و ترغیب سرمایه گذاران منطقه ای و خارجی برای سرمایه گذاری در این منطقه است. ذخایر نفتی این منطقه بصورت بالقوه توانایی جذب سرمایه گذاران را دارد. میزان تنها یکی از ذخایر نفتی این منطقه بالغ بر ده میلیارد بشکه نفت است.
اما با وجود منابع عظیم نفتی، اکثرساکنان این منطقه زیر خط فقر زندگی می کنند. بیکاری، ناامنی و ناکافی بودن پروژه های سرمایه گذاری و همچنین منازعات قومی را هم باید به مشکلات آنها افزود.
محمد شوان یکی از شهروندان بیکار کرکوک می گوید :“تمام دنیا به لطف نفت ما زندگیشان می چرخد، بویژه نفت کرکوک. ما دیگر خسته شده ایم. برق و آب نداریم. کار گیرمان نمی آید و بجای اینکه کمکمان کنند روی سرمان بمب می ریزند. به جای اینکه آرامش برقرار کنند، موجب انفجار می شوند.”
ایدن عبدالصابر یک بیکار ترکمن اضافه می کند:“هیچکس حاضر نیست مرا استخدام کند. چرا؟ برای اینکه من ترکمن هستم. آیا ترکمنها انسان نیستند؟ اگر من کرد یا شیعه بودم می توانستم کاری پیدا کنم. مشکل اینجاست که من آشنا ندارم و با سه دختر به کمک نیاز دارم… باید بتوانم اجاره خانه ام را پرداخت کنم. آیا من که تحصیل کرده ام، با دستفروشی در خیابان زندگی ام را تامین کنم. آیا این درست است؟”
کمیسیون ملی سرمایه گذاری با هدف نظم بخشی به سرمایه گذاری ها و حمایت از سرمایه گذاران در این شهرتشکیل شده است. این کمیسیون با شناسایی بخشهای مهم سرمایه گذاری و تهیه و تدارک طرح کلی از قابلیت های سرمایه گذاری در استان کرکوک به پیشبرد یک راهبرد ملی در زمینه سیاستهای سرمایه گذاری کمک می کند.
عبدالرحمان البزاز رییس این کمیسیون می گوید :” کرکوک سرشار از منابع نفتی است که برای سرمایه گذاران خارجی مسئله قابل توجهی است. یک منطقه استراتژیک و نقطه اتصال منطقه کردستان عراق با مرکز کشور. خاک حاصلخیر برای کشاورزی با مساحتی بالغ بر دو میلیون هکتار. ما تاکنون ۱۷مجوز شامل مجوز ساخت و ساز، صنایع و تولید مواد پلاستیکی صادر کرده ایم.”
سرمایه گذاران خارجی نسبت به قابلیت اقتصادی کرکوک آگاهی دارند، ولی با قوانین ومقررات مربوط به سرمایه گذاری و ساختارمالیات بندی مشکل دارند.
بوشری محمد وکیلی است که درمورد ناهنجاریهای بوروکراتیک و ناامنی در منطقه نگران است.
او می گوید:“سرمایه گذاران در اقلیم کردستان عراق در عرض نیم ساعت می توانند تمام کارهای اداری خود، مثل اخذ تاییدیه و موافقت اصولی از وزارتخانه مربوطه و امضای قرارداد را انجام و شعبه دفترخود را بازکنند. اما در کرکوک مسئله خیلی پیچیده است. اگر ما بتوانیم روند کارهای اداری را سریع و آسان کنیم، سرمایه گذاران بیشتری برای سرمایه گذاری در کرکوک تشویق می شوند. در حال حاضر آنها مجبورند هزینه ها و همچنین امنیت کارکنان خود را با توجه به فقدان امنیت در کرکوک، در نظر بگیرند.”
دکتر نجم الدین عمرکریم با سابقه ۳۵ سال زندگی در آمریکا، بعد از آنکه دراجرای پروژه نفت در برابر دلار کرکوک موفق نشان داد به سمت استاندار کرکوک منصوب شده است.
او در این مورد می گوید :” سرمایه گذاران اینجا می آیند و برای سرمایه گذاری در حوزه های مختلف پیشنهاد می کنند. برخی از مشکلات واقعا ارتباطی به مسئله امنیت ندارند بلکه زاییده مقررات دست و پاگیر دولت بغداد هستند. همانگونه که می دانید کرکوک یک منطقه مورد مناقشه است و مردمی که سابقا از اینجا رانده شده بودند و دولت دارایی های آنها را مصادره و به دیگران داده بود حالا برگشته اند و خواهان بازپسگیری زمینهایشان هستند. پیچیده است ولی ما در حال کار روی این مسئله هستیم و بعنوان مثال بزودی زمینهای زیادی را برای ساخت و ساز در کرکوک واگذار خواهیم کرد.”
درهمین حال نباید نبود امنیت را این منطقه را فراموش کرد. کرکوک تا کنون شاهد چنیدن حمله تروریستی بوده است. سال گذشته صدها شهروند جان خود را در این حملات از دست دادند. در یکی از آخرین حملات در ماه اوت کلیسای مسیحیان سوری، هدف قرار گرفت. در این شرایط سرمایه گذاران خارجی خواستار ضمانتهای امنیتی بیشتری هستند تا بتوانند پروژه های سرمایه گذاری خود را عملی کنند.
دنیس گوئه، سفیر فرانسه در عراق می گوید :” کرکوک یک مورد بخصوص است. در وهله اول میزان ناامنی در آن نسبتا در سطح بالایی باقی مانده است. علاوه بر آن ناامنی قضایی را هم باید به آن اضافه کرد… چرا که همانگونه که می دانیم اینجا یک منطقه مورد مناقشه است… جایی است که محدودیتها و موانع اداری بین منطقه خودمختار کردستان عراق و بقیه کشور هنوز برطرف نشده است… که خود مشکل مضاعفی است.”
مشکل قطعی و کبود برق مشکل دیگری در این منطقه است که مقامات محلی درصددند آنرا به کمک درآمد ناشی از پروژه دلار در برابر نفت و خرید برق از منطقه کردستان، حل کنند.
یالچین مهدی راشد، رییس اداره برق منطقه ای کرکوک در این باره می گوید :” تا قبل از سال ۲۰۰۳کرکوک ۱۸۰مگاوات برق مصرف می کرد در حالیکه هم اکنون مصرف آن به ۸۵۰ مگاوات رسیده و امکانات الکتریسیته ای موجود حتی جوابگوی یکچهارم نیازها هم نیستند.”
محمد الطائی یک تحلیلگر مسائل عراق معتقد است در کنارمسئله عدم امنیت، مقررات دست و پا گیر، بوروکراسی و مشکلات اجتماعی که مانع تشویق سرمایه گذاران در کرکوک می شود، نباید فساد فراگیر را فراموش کرد.
او می گوید :“عدم سرمایه گذاری در کرکوک را می توان در سه مورد خلاصه کرد. منازعات داخلی که موجب تنش بین منطقه کردستان و دولت مرکزی در مورد مالکیت بر این منطقه شده و همین مسئله به نوبه خود باعث کاهش حجم سرمایه گذاری شده چرا که سرمایه گذاران مایل به فعالیت درمنطقه ای که چنین مشکلاتی دارد نیستند. مسئله دیگر را باید رقابتهای بین المللی و منطقه ای برسر کرکوک دانست. این امر محتمل است که کشورهای منطقه در پایین بودن سرمایه گذاری در کرکوک نقش داشته باشند تا از این فرصت جهت تحقق منافع خود بهره برداری کنند. این امرحتی در بخش ساخت و ساز و بازرگانی و خدمات هم نمود دارد. این منازعه ای است بین ایران، ترکیه و آمریکا. آیا در زمانیکه میزان فساد در کشور تا این حد بالاست، مسئوالان عراقی واقعا مایل به جذب سرمایه هستند؟”
عدنان عبدالرحمان یک اقتصاددان معتقد است:” امیدواریم که اقتصاد کرکوک بدست تکنوکراتها بیفتند. همانطور که گفتم وضع نفتی کرکوک را خیلی ساده می توان تشریح کرد درست مثل گاوی که اینجا غذا می خورد ولی شیرش نصیب مناطق دیگر می شود.”
نهرو نجم کرکوکی مدیرعامل شرکت صنعتی سفیر کرکوک یکی از اهالی این شهر است که از جیب خود حدود ۷۵ میلیون دلار در بخش ساخت و ساز آن سرمایه گذاری کرده است.
او می گوید :“من تا بحال پروژه های زیادی را در خانه سازی و ایجاد تفریحات و سرگرمی در این شهر انجام داده ام. مثل پروژه “نورسیتی” یا پارک تفریحی و یا تالار ازدواج که نام آن “ شهرزندگی” است. من عاشق کرکوک هستم و همین مسئله مرا وامی دارد تا برای این شهر هر کاری بکنم. ما اجرای پروژه “نورسیتی” با ایتالیایی ها همکاری کردیم.”
ولید خالد نماینده شرکت ساختمانی ترکیه هم علیرغم تمام مشکلاتی که با آنها مواجه بوده، نمی خواهد فعالیت خود را در این شهر قطع کند و بر ادامه آن اصرار دارد.
او می گوید :“اجرای این پروژه یک چالش واقعی برای من بعنوان یک عامل شرکت ساختمانی بود. چرا؟… برای اینکه ما نگران به گروگان گرفته شدن بودیم. یکی از نزدیکان من که اینجا کار می کرد، ربوده شد. گروگانگیران از کجا می دانستند که او فامیل ماست؟ فردی که نزدیک ۲۵ سال برای ما کار می کرد و ما به او اعتماد داشتیم به ما خیانت کرده و خبر داده بود. او با ما نان و نمک خورده بود ولی علیه ما دسیسه کرد. او را گروگان گرفتند و آنطرف تر درجبل لیلان او را کشتند.”
اینگونه مشکلات منحصر بفرد کرکوک، موجب کندی روند ساخت و ساز و بی رقبتی سرمایه گذاران خارجی شده است. شاید در این شرایط بتوان سرمایه گذاری ساکنان خود کرکوک را نقطه آغاز خوبی برای شکوفایی اقتصادی آن دانست… سرمایه گذاری ای که البته جای خالی سرمایه گذاریهای کلان را نمی گیرد.