فیلم روسی “نیمه سوم” محصول سال ۱۹۶۳ میلادی، روایتگر“بازی مرگ” است. رقابتی میان تیم فوتبال استارت از شهر اشغال شده کی یف و فالکلف، تیم اشغالگران آلمان نازی در سال ۱۹۴۲و در جریان جنگ جهانی دوم. بنا بر روایت رسمی، دستگاه تبلیغاتی شوروی تمام بازیکنان تیم اوکراینی پس از پیروزی بر اشغالگران و به دلیل مسخره کردن آلمانی ها، تیرباران شدند.
در دوران شوروی سابق، بنای یادبودی برای قربانیان این مسابقه در استادیوم لوبانووسکی شهر کی یف بنا شد. تا زمان فروپاشی شوروی، هاله ای از ابهام، واقعیت این رقابت اسطوره ای را دربر گرفته بود. اما هم اکنون بعضی از شاهدان این واقعه، روایتی دیگراز “بازی مرگ “ بیان می کنند.
ولادلن ، پسر میخائیل پوتیستین، یکی از اعضای تیم استارت کی یف است او در زمان برگزاری “ بازی مرگ” در سال ۱۹۴۲هشت ساله و توپ جمع کن بوده است. او معتقد است که “بازی مرگ” مسابقه ای پر تنش بوده است، اما نه فراتر از آن.
او به یورونیوز می گوید: “بازی چندان خشونت بار نبود. بدون شک بازی پرتنشی بود. گفته می شود که بازیکنان مدام به پاهای یکدیگر لگد می زدند. من شاهد چنین چیزی نبودم. اگر به عکس ها نگاهی بیاندازید، می بینید که اعضای دو تیم بعد از بازی با یکدیگر عکس یادگاری هم انداخته اند. همین ثابت می کند که همه چیز به خوبی پیش رفته است.”
اکثر بازیکنان از جمله پدر ولادلن، چند ماه پس از بازی بازداشت شدند. آنها در یک نانوایی در خیابان دگتِریسکای شهر کی یف کار می کردند. ماموران گشتاپو به محل کارشان آمدند. ولادلن قضیه را از قول پدرش تعریف می کند: “در هجدهم اوت بازیکنان را دستگیر کردند. پدرم نحوه بازداشتشان را برایم تعریف کرد. آن ها در نانوایی بودند که ماشین گشتاپو می آید و شروع به خواندن اسم ها می کنند. آن ها را با خود به زندان گشتاپو می برند و بیست وسه روز در آن جا نگه می دارند.”
“ بازی مرگ” در استادیوم زنیت شهر کی یف برگزار شد. در سال ۱۹۸۱، مقامات شوروی نام این ورزشگاه را به یاد فوتبالیست های جان باخته به” استارت” تغییر دادند.
یکی از اولین مورخان اوکراینی که روایت رسمی از بازی مرگ را به چالش کشید، والنتین شچرباچوو، یک گزارشگر و تاریخدان ورزشی بود. مسئولان سانسور شوروی سابق مانع از انتشار تحقیقات وی در این زمینه شدند. کتاب “تراژدی فوتبال شوروی “ وی که راجع به “بازی مرگ” است، پس از فروپاشی شوروی منتشر شد.
او روایتی کاملا متفاوت از این رخداد تاریخی دارد: “ مسابقه ای به عنوان بازی مرگ اصلا رخ نداده است. یک سری مسابقات برگزار می شده که در جریان آن ها تیم کی یف در جریان آن تمام رقیبان را شکست داد. به همین دلیل در سال ۱۹۴۲ فرماندار نظامی کی یف برگزاری بازی های جدید را ممنوع اعلام کرد تا اعتبار آلمانی ها نزد مردم شهر اشغال شده بیش از این از بین نرود.”
اما سوال این جاست که چرا بازیکنان بازداشت شدند و تیم دیناموی کی یف منحل شد؟
ولادلن پوتیستین، علت این امر را گرایش سیاسی تیم دینامو می داند:” نازی ها می دانستند که تیم دینامو، طرفدار کمیساریای خلق در امور داخلی شوروی است، و این که آن ها یک بازی را به دلیل فعالیت های زیرزمینی باخته اند. بنابراین بازیکنان دستگیر و بازجویی شدند. هرکدام در یک سلول مجزا. وقتی که آلمان ها نتوانستند رابطه میان باخت این تیم و فعالیت های مخفی را ثابت کنند، آن ها را به ارودگاههای کار اجباری در سیرتس فرستادند.”
والنتین شچرباچوو هم با این تحلیل ولادلن موافق است:” تنها سه بازیکن تیم استارت از دینامو بودند. تروسوویچ، کلیمنکو و کوماروو. بقیه از تیم های مختلف دیگر بودند. آن ها در کی یف با هم آشنا شدند. بعضی از آن ها به دینامو پیوستند. بدون شک دینامو تیم کمیساریای خلق بود. اما استارت تیم کی یف بود. “ او سرنوشت بازیکنان را هم برایمان توضیح می دهد: “بعد از بازداشت آن نه نفر، آن ها را در ارودگاه به سه گروه تقسیم کردند. یک گروه، آنهایی بودند که تیرباران شدند. گروه دوم تیتوچو، پوتیستین و کوماروو. به علاوه گونچارنکو و سویریدوسکی به عنوان کفاش خارج از اردوگاه کار می کردند. آن ها را بازداشت کردند اما به اردوگاه منتقل نشدند. اگر همه با هم بودند احتمالا همه شان تیرباران می شدند.” بازیکنانی که تیرباران شدند عبارت بودند از میکولا توریوسویچ اولکسی کلیمنکو، میکولا کروتکیخ و ایوان کوزمنکو. همه آن ها از تیم دینامو بودند. اما دلیل اعدام آنها نتیجه مسابقه نبود. اگر چه علت اعدام، واقعا چیزی را عوض نمی کند. ولادلن علیه یک روزنامه نگار روسی که گفته بود بازیکنان جان به در برده در زمان بازداشت با گشتاپو همکاری کرده اند، شکایتی طرح کرده است.
روایت جدیدی از این بازی تاریخی درفیلم روسی “مسابقه“، محصول سال ۲۰۱۲، به تصویر کشیده شده است. محتوای این فیلم به نظر برخی بینندگان اوکراینی، توهین به مردم وتاریخ اوکراین است. به نظر می رسد این بحث نه بر سر پروپاگاند شوروی سابق، که به دلیل علایق ناسیونالیستی دو طرف روس و اوکراینی ادامه خواهد داشت.