ایران از تصمیم عربستان برای خاتمه دادن به عملیات موسم به «طوفان قاطع» در یمن استقبال کرده است.
مقام های وزارت امور خارجه ایران، بر نقش پر رنگ تهران در پایان این عملیات تاکید کردند. با این حال نا آرامی ها در یمن ادامه دارد؛ نیروهای حوثی روز چهارشنبه یک پایگاه نظامی هواداران دولت را در شهر تعز تصرف کردند. حملات هوایی ائتلاف عربی کماکان ادامه دارد. عربستان ایران را متهم به حمایت از حوثی های زیدی مذهب می کند.
درباره چشم انداز بحران یمن و همچنین حضور ایران در نبرد علیه داعش در عراق با دکتر حسن هاشمیان، کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگو کردیم.
یورونیوز: دو روز پیش عربستان سعودی به عنوان رهبر ائتلافی که حملات هوایی علیه مواضع حوثیهای یمن را با عنوان «طوفان قاطع» هدایت میکرد، اعلام کرد که این عملیات تمام شده است و عملیات جدیدی به نام «بازگرداندن امید» شروع میشود. واکنش مقامهای ایران درباره اتمام عملیات «طوفان قاطع»، بیشتر تاکید بر نقش دیپلماتیک بزرگ جمهوری اسلامی ایران برای توقف حملات هوایی ائتلاف به یمن بود؛ با این حال روز گذشته عملیات هوایی علیه مواضع حوثیها ادامه پیدا کرد. از نظر شما پایان عملیات «طوفان قاطع» به معنای خاتمه حملات هوایی است؟
حسن هاشمیان: این عملیات از جانب ائتلاف عربی و کشورهایی که با آنها همکاری میکنند متوقف شده است به شرطی که حوثیها متعهد شوند عملیاتی علیه شهرهای مختلف انجام ندهند. اما روز گذشته حوثیها تلاش کردند از سه محور، به ویژه در منطقه خورمکسر به شهر عدن حمله کنند. در نهایت هواپیماهای ائتلاف مجبور شدند با یک حمله دیگر آنها را متوقف کنند. البته مقاومت مردمی هم سازماندهی شده و جلوی آنها را گرفته است. در منطقه مأرب هم مقاومت مردمی تا ۶۰ کیلومتری صنعا رسیده است.
اما راه حل مسالمت آمیزی وجود دارد که به شکلی ایران هم آن را قبول کرده است. همانطور که اطلاع دارید، آقای عبداللهیان (معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه ایران) حدود هفت- هشت ساعت قبل از پایان عملیات نظامی آن را اعلام و مشخص کرد که هملیات در چه ساعتی متوقف خواهد شد. این موضوع به این معنا است که ایران از توقف حملات طوفان قاطعیت کاملا اطلاع داشته است و احتمالا با هماهنگی ایران صورت گرفته است. به این معنا که در آنجا یک راه حل سیاسی وجود دارد، یعنی حوثیها باید شهرهایی که به زور اسلحه تصرف کردهاند را خالی کنند و به مکانهای سابق خود برگردند و اسلحههایی که دزدیدهاند را هم تحویل دولت دهند. کشور پادشاهی عمان هم راه حلی پیشنهاد داده است که هفت بند دارد و تقریبا شامل همین مسائلی میشود که باید حوثیها اسلحه را کنار بگذارند و به عنوان یک حزب سیاسی در فرآیند سیاسی یمن مشارکت کنند. آنچه که در دو روز اخیر در حال رخ دادن است نشان نمیدهد که حوثیها تمایل به این کار داشته باشند ولی عملیات طوفان قاطعیت همچنان بالای سر آنها خواهد بود یعنی فضای یمن همچنان در اختیار هواپیماهای جنگی عربستان و متحدان آن خواهد بود و همینطور دریا محاصره شده است و از نظر زمینی هم محاصره شدهاند. تقریبا ارتباطات میان حوثیها در مناطق مختلف یمن قطع شده است و حدود ۸۰ درصد موشکها و مهمات از بین رفته است. بنابراین تحرک نظامی آنها بسیار محدود شده است.
یورونیوز: آقای هاشمیان از مقاومت مردمی صحبت کردید، آن طور که مشخص است یمن جامعهای است که ساختار کاملا قومی و قبیلهای دارد و به همین دلیل به نظر میرسد جامعه دوپاره یا حتی چندپاره شده است. حوثیها از حمایت بخشی از جامعه برخوردارند و بخش دیگر جامعه در مقابل آنها است. آیا ایران برای توقف خشونتها، توان تاثیرگذاری بر حوثیها و آن بخشهایی از جامعه یمن که از آنها حمایت میکنند را دارد؟ در روزهای گذشته کارشناسان متعددی در این رابطه صحبت کردند که ایران امکان تاثیرگذاری آنچنان بالایی را بر شیعیان زیدی یمن و نماینده سیاسی-نظامیِ رادیکالِ این بخش از جامعه، یعنی جنبش حوثی ها ندارد.
حسن هاشمیان: در ظاهر وقتی حوثیها با توجه به توافقی که صورت گرفته همچنان حمله میکنند، میخواهند نشان دهند که تاثیری از ایران نمی گیرند ولی در نهایت، وقتی محاصره دریایی و همینطور محاصره هوایی کامل ادامه پیدا کند، در روزهای آینده حوثیها دچار تنگناهای شدیدی خواهند شد. بنابراین در این وضعیت برای همیشه نمیتوانند باقی بمانند و این موضوع این امید را ایجاد میکند که در نهایت حوثیها باید راه حل سیاسی را در پیش بگیرند.
مساله اصلی این است که آنچه در یمن اتفاق افتاده، استراتژی ایران است. رسیدن به عدن، رسیدن به باب المندب، تصرف کامل شهرهای مختلف یمن و فشار به عربستان در راستای استراتژی ایران بوده است و بدون کمک ایران امکان نداشت که چنین حالتی اتفاق بیافتد. اما هم اکنون وضعیت به گونهای شده است که باید راه حل سیاسی ارائه شود. ایران در زمان عملیات قاطعیت، بیشتر بر مسائل انسانی تاکید کرد و این موضوع برای همه عجیب بود که ایران یک دفعه آن کشتاری که در سوریه مطرح است، کشتاری که در عراق رخ میدهد را فراموش کرده است و متوجه مسائل انسانی یمن شده است در حالی که در زمان حاکمیت حوثیها وضع مسائل انسانی چندان رضایت بخش نبود. اما برای اینکه این بهانه هم از ایران گرفته شود، عملیات متوقف شده است و باید وضعیت انسانی از نظر ایران بهبود پیدا کند و ایران بتواند کمکهای انسانی انجام دهد.
جالب است بدانید که ایران در زمانی که هواپیماهای کشورهای دیگر به جیبوتی میرفتند و آنجا توقف میکردند و محمولههای کمکهای انسانی خود را برای یمنیها میفرستادند، هیچ وقت این کار را انجام نداد. هم اکنون باید منتظر ماند و دید که ایران چگونه میخواهد هواپیماهای کمکهای انسانی خود را بفرستد. آیا باز هم اصرار خواهد کرد که از تهران یا جاهای دیگر میخواهد به طور مستقیم وارد صنعا شود؟ چنین اجازهای به هیچ وجه به ایران داده نمیشود. بلند شدن یک هواپیما از ایران به طور مستقیم به سمت یمن این معنا را میتواند داشته باشد که حامل سلاح باشد. بنابراین اگر ایران میخواهد کمک انسانی انجام دهد باید در جیبوتی که کشوری بیطرف است، مستقر شود و سپس به یمن منتقل شود و یا اینکه باید در شهرهایی که ائتلاف عربستان مطرح کرده است متوقف شود. در هر صورت هم اکنون همه استقبال کردهاند از جمله آقای ظریف هم از وضعیتی که پیش آمده است، استقبال کرده است. بنابراین راه حل سیاسی کاملا مشخص است. حوثیها باید قبول کنند که میتوانند یک حزب سیاسی باشند، نه یک حزب مسلح پادگانی که با زور اسلحه میخواهد بقیه مردم یمن را تحت تصرف خود بگیرد.
همانطور که شما اشاره کردید یمن چندین قوم و قبیله دارد و کشور متنوعی است که هیچ وقت یک گروه نمیتواند بر آنجا کاملا حاکمیت داشته باشد. از این رو باید این اجازه را داد که یک توافق سیاسی برای همه صورت گیرد. صحبت از این نیست که یک توافق خیلی ایده آلی انجام شود اما باید حداقلها را در نظر گرفت؛ یمن، سوییس یا کشوری مانند فرانسه نیست که دمکراسی در آن به طور کامل اجرا شود و یا مثلا آقای عبد ربه منصور هادی یک فرد کاملا دمکراتی است که مورد حمایت همه گروه هاست ولی در وضعیت اسفناکی که در یک دوره ۳۳ ساله از استبداد در این کشور گذشته و سپس انقلابی رخ داده، باید به حداقلها قانع شد. اما حوثیها میخواستند همین حداقلها را با زور اسلحه از بین ببرند و ایران از آنها حمایت کرده است.
یورونیوز: شما فکر میکنید امکان تکرار سناریویی مانند آنچه در لبنان در دهه ۸۰ با پیمان طائف یا قانون اساسی فدرال عراق بعد از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به این کشور اتفاق افتاد، برای یمن محتمل است؟ یعنی بخشهای مختلف جامعه، نمایندگان قبایل یا گروههای قومی و مذهبی در یمن بتوانند در مناصب مهم سهیم شوند و این مناصب تقسیم شود؟
چیزی شبیه به آن اتفاق خواهد افتاد البته وضعیت لبنان کمی متفاوت است چه از نظر ساختار احزاب سیاسی، چه از نظر فرهنگ سیاسی در لبنان و چه از این لحاظ که ۱۷ سال جنگ داخلی در لبنان ادامه یافت اما در یمن چنین جنگ داخلی طولانی نداریم و از نظر فرهنگ سیاسی و شکل قبیلهای و وضعیت اقتصادی کاملا با لبنان متفاوت است.
آنچه که روشن است این است که باید همه در چارچوب فعالیتهای سیاسی گام بردارند. حوثیها معتقدند که طرفداران زیادی در یمن دارند که خب اگر طرفداران زیادی دارند این موضوع را انتخابات نشان خواهد داد. قول داده شده است که انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری برگزار میشود که اگر آقای عبد ربه منصورهادی شخصیت مشروعی از نظر آنها نیست میتوانند با طرفدارانی که ادعا میکنند حوثیها دارند، او را ساقط کنند اما نه با زور اسلحه.
بنابراین من معتقدم آنچه که در یمن اتفاق خواهد افتاد، شرایط استثنایی است و با لبنان متفاوت خواهد بود ضمن اینکه باید در نظر گرفت که در یمن قبلا از سوی شورای همکاری خلیج فارس، سازمان ملل و قطعنامههایی که در شورای امنیت صادر شده بود این راه حلها مطرح شد اما حوثیها قبول نکردند. آنها تقریبا ۳۷ درخواست اساسی داشتند که یکی از این درخواستها قابل قبول نبود. مثلا بتوانند تمام مفاصل دولت و حکومت را در اختیار داشته باشند، مواد تدوین شده قانون اساسی جدید را خودشان تعیین و نقض کنند، شورای نگهبانی مانند ایران شکل دهند تا بر همه نظارت کنند، علاوه بر دادگاههایی که در یمن وجود دارد، یک ضابط حقوقی و یک ضابط قضایی برای خود ایجاد کنند، یک مفتش اداری برای خود درست کنند، یک خَبیر یا کارشناس اطلاعاتی برای خود ایجاد کنند که تمام جزییات رفتارهای اداری، سازمانی و دولتی یمن را تحت کنترل قرار دهد. طبیعتا چنین چیزی توسط هیچ حزبی در یمن قابل قبول نیست و حوثیها نمیتوانند با زور اسلحه، این فرمول را بر مردم یمن تحمیل کنند.
یورونیوز: به محاصره دریایی یمن اشاره کردید. امروز اخباری مبنی بر نگرانی آمریکا از حضور یک ناو گروه ارتش جمهوری اسلامی ایران در نزدیکی سواحل یمن و این احتمال که کشتیهای ارتش ایران حامل اسلحه سنگین برای حوثیها باشند، منتشر شد. به نظر شما با توجه به موضع ایران و سخنان مقامهای وزارت امور خارجه ایران مبنی بر لزوم تلاش ایران برای دستیابی به یک راه حل دمکراتیک و سیاسی در یمن، آیا این امکان وجود دارد که ایران تمایل داشته باشد که به حوثیها از طریق دریایی یا در پوشش کمکهای بشردوستانه اسلحه برساند؟
هاشمیان: من شکی ندارم که ایران چنین تمایلی دارد مخصوصا بعد از اینکه عملیات قاطعیت، ۸۰ درصد موشکهای دوربرد حوثیها را از بین برده است. چراکه این موشکها به شدت مرکز عربستان سعودی را تهدید میکرد. برخی از این موشکها تا جده میرسید. البته شهرهای جنوبی مانند نجران و اَبها که در مرز یمن قرار دارند، قبلا با موشکهای میان برد میتوانستند هدف قرار بگیرند اما حوثیها موشکهایی داشتند که میتوانست جده را هم هدف قرار دهند. صحبتهای پوردستان، فرمانده نیروی زمینی ارتش هم در این زمینه بود که گفته بود ما میتوانیم در ریاض چند ترقه درکنیم و مشکلاتی برای عربستان ایجاد کنیم. هم اکنون ۸۰ درصد این موشکها از بین رفته و هرگونه تحرک جدید کنترل شده است و امکان حمله به آن وجود دارد. بنابراین، ایران خیلی تمایل دارد که بار دیگر اسلحه برای حوثیها بفرستد تا آنها را دوباره تقویت کند ولی کنترل شدیدِ دریایی مانع از این مسئله میشود.
آقای اوباما به ایران در این مورد هشدار داده است. گرچه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران این مساله را تکذیب کرد. اما دولتهای منطقه، آمریکا و همینطور فرانسه و اسرائیل مانع خواهند شد. همانطور که میدانید فرانسه در باب المندب پایگاه دارد. گذرگاه بندر ایلات اسرائیل، باب المندب است. تمام کشورها در این منطقه منافع دارند و به راحتی اجازه نمیدهند که ایران به حوثیها اسلحه برساند. تنها راهی برای ایران باقی میماند و از نظر من خیلی هم روی آن سرمایه گذاری کردهاند این است که اسلحهها به صورت قاچاق برای حوثیها فرستاده شود یعنی از طریق قایقها و شبکههایی و حتی از طریق دزدان دریایی به حوثیها اسلحه برسانند. تنها راهی که ایران میتواند انجام دهد این است.
یورونیوز: درباره حضور نظامی ایران در در بحرانهای حال حاضر خاورمیانه، به عراق برویم. هفته گذشته حیدر عبادی نخست وزیر عراق که در واشنگتن حضور داشت از حضور علنی و فیزیکی سرلشگر قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران به طور ضمنی انتقاد کرد و گفت که این حضور حتما فکر بدی بوده است. وی از ایران خواست تا به حاکمیت ملی عراق احترام بگذارد. از طرف دیگر در اوایل این هفته هم آقای مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق اعلام کرد که برخلاف عملیاتهایی که تاکنون علیه داعش انجام شده از جمله عملیات تکریت، ایران در آزادسازی موصل حضور نخواهد داشت. آیا شاهد یک تغییر رویه در سیاست دولت عراق در رابطه با حضور ایران در این کشور هستیم؟
هاشمیان: من فکر میکنم آقای حیدر عبادی تلاش میکند چنین کاری را انجام دهد و یک نوع موازنه بین تمام نیروهای سیاسی در عراق ایجاد کند. این فرق عبادی با نوری مالکی است که به صورت یک جانبه هم از ایران تبعیت میکرد و هم از نیروهای شبه نظامی شیعه شدیدا حمایت میکرد و سازمان اطلاعات و سازمانهای امنیتی را با این نیروها متشکل کرده بود. هم اکنون آقای عبادی سعی میکند یک نوع موازنه صورت گیرد و این موازنه هم باید در داخل عراق بین گروههای سنی، شیعه و کرد صورت گیرد و هم درباره همسایههای عراق میخواهد این موازنه را شکل دهد.
یعنی آقای عبادی به همان اندازه که به رابطه با ایران اهمیت میدهد، میخواهد به رابطه با ترکیه، عربستان سعودی یا اردن هم اهمیت دهد. بنابراین این سیاست موازنه به شکلی مطرح میشود که نظرات همسایگان و گروههای سیاسی دیگر اندیش که با شیعیان در داخل عراق متفاوتند مورد نظر قرار میگیرد. صحبت آقای بارزانی مورد توجه قرار میگیرد چراکه ورود شبه نظامیان شیعه به موصل برای وی خط قرمز به شمار می رود؛ کردها این موضوع را اصلا قبول نمیکنند چراکه آنها را متفاوت از داعش، نمیدانند. گروههای سنی هم به این شکل است.
ترکیه در جنگ زمینی وارد نخواهد شد؛ دیروز آقای اردوغان در دیدار با آقای فواد معصوم رییس جمهور عراق در آنکارا به وضوح بر این موضوع تاکید کرد. اما ترکیه با تمام قدرت از دولت عراق در مبارزه با داعش حمایت میکند. حمایت هوایی خواهد کرد. کمکهای انسانی و لجستیکی خواهد داد. همینطور عربستان هم میخواهد چنین کاری کند. بنابراین با توجه به چنین شرایطی که هم اکنون هم داعش در استان الانبار میجنگد، امکان وارد کردن سپاه قدس ایران و شیعیان متصل به آن در این مناطق به هیچ وجه وجود ندارد و به نفع همه است که این افراد در این مناطق دخالت نکنند.