در حالی که مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق روز ۲۵ سپتامبر سال ۲۰۱۷ را بهعنوان تاریخ قطعی برگزاری همه پرسی استقلال این منطقه اعلام کرده است، به نظر میرسد که ایران و ترکیه، با وجود تمام اختلاف نظرها درباره بحرانهای منطقهای، در مخالفت با تشکیل کشور مستقل کردستان، هم نظرند.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در یک نشست مطبوعاتی در حاشیه نشست گروه ۲۰ در هامبورگ گفت هرگز اجازه نمیدهیم عراق تجزیه شود. اگرچه آقای اردوغان مشخصا صحبتی از رفراندوم استقلال کردستان نکرد، اما در شرایط فعلی روشن است که تجزیه عراق، هیچ محمل دیگری به جز جدایی اقلیم کردستان ندارد. ترکیه استقلال کردستان عراق یا سوریه و تشکیل یک کشور مستقل کردی را تهدیدی جدی برای تمامیت ارضی خود میداند. علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران هم در دیدار با حیدر عبادی مخالفت صریح خود با برگزاری رفراندوم را اعلام کرده بود.
مخالفت ترکیه با برگزاری رفراندوم در حالی ابراز میشود که آنکارا در سالهای گذشته و بهویژه پس از بالاگرفتن نقش کردهای سوریه در مبارزه با داعش، روابط خود با اربیل را به شدت افزایش داد. به نظر میرسد مخالفت ترکیه با قدرت گرفتن حزب اتحاد دموکراتیک سوریه عامل اصلی تقویت اربیل از سوی آنکارا بود. حزب اتحاد دموکراتیک پیوندهای جدی ایدئولوژیک و تشکیلاتی با حزب کارگران ترکیه (پکاکا) دارد. در اوج نبردهای یگانهای مدافع خلق و داعش در کوبانی و هنگامی که انتقادها از عملکرد دولت ترکیه بر سر جنگ سوریه بالا گرفته بود، آنکارا مسیر عبور یک کاروان از پیشمرگههای اقلیم کردستان را برای نبرد با داعش به سوی کوبانی گشود. احتمالا این سیاست ترکیه برای اعمال هژمونی حزب دموکرات کردستان عراق نسبت به جریان پکاکا در برههای به شدت بحرانی اتخاذ شد. در همان زمان، ایران و روسیه روابط مستقیم خود با حزب دموکراتیک سوریه و منافع مشترک برای مبارزه با گروههای اسلامگرای سنی را پنهان نمیکردند.
دو سال بعد و در حالی که تهدید داعش در سوریه و بهویژه عراق رنگ میبازد و چینش نیروها در صحنه بحرانی خاورمیانه عوض میشود، رویکرد کشورهای منطقه در قبال «مساله کرد» هم لاجرم تغییر میکند. کردهای روژآو، پس از تشکیل نیروهای دموکراتیک سوریه از سوی آمریکا، دیگر فرصتی بزرگ برای تهران و مسکو در میدان جنگ داخلی سوریه به شمار نمیرود. اقلیم کردستان عراق هم پس از اخراج داعش و کسب شناسایی بینالمللی، نیازی به مساعدت ترکیه ندارد. این درحالی است که حضور پررنگ نیروهای کرد در عملیات آزادسازی رقه، ترکیه را بیش از پیش در تنگنای این چالش قرار داده است.
اقلیم کردستان عراق پس از جنگ اول خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ عملا خودمختار و جدای از دولت بغداد اداره میشود. قانون اساسی سال ۲۰۰۵ عراق ماهیت اقلیم کردستان بهعنوان یک دولت فدرال با مجلس و دولت و نیروی نظامی مستقل را به رسمیت شناخت. بسیاری از احزاب و جریانهای سیاسی اقلیم بارها پیش از این خواستار برگزاری رفراندوم برای استقلال این منطقه و تشکیل کشور مستقل کردستان شده بودند. سرکوب سیستماتیک و سازمانیافته کردهای عراق در دهههای حاکمیت حزب بعث و جدال بیپایان اربیل-بغداد بر سر درآمد ناشی از فروش نفت و مالکیت بر کرکوک، عطش به جدایی و تشکیل کردستان مستقل در عراق را به خوبی توضیح میدهد.
مساله کردها از یک قرن پیش و در زمان ترسیم نقشه خاورمیانه با پیمان سایکس-پیکو به یک چالش بدل شد؛ خلق سرزمینهای گوناگون برای مردم عرب زبان و تقسیم مردم کرد زبان در عراق و ترکیه و سوریه، پتانسیل یک بحران بیپایان را در این منطقه ایجاد کرد.
روابط تهران و آنکارا پس از انقلابهای سال ۲۰۱۱ در جمهوریهای عرب و بهویژه در جنگ داخلی سوریه به سردی گرایید. با وجود درجههای متفاوت تنش در روابط مرکز-کردستان در ایران و ترکیه، و نقشها و ارتباطات متفاوت دو کشور در اقلیم، احتمالا مخالفت با برگزاری رفراندوم استقلال کردستان عراق، موضوعی است که دو طرف بر سر آن بدون شک توافق دارند.