ایران و آمریکا برای چهارمین بار طی چهل سال گذشته، به سمت توقف تجارت بین دو کشور پیش میروند اما برنده این قهر تجاری کدام کشور است؟
ایران و آمریکا برای چهارمین بار طی چهل سال گذشته، به سمت توقف تجارت بین دو کشور پیش میروند.
ایالات متحده آمریکا که چهل سال پیش و در کنار آلمان غربی مهمترین شریک تجاری ایران محسوب میشد و حتی تامین ۵۰ درصد نان ایرانیها وابسته به واردات گندم این کشور بود حالا در آستانه قهر تجاری با ایران قرار گرفته است.
تجارت رسمی ایران و آمریکا در سال ۱۳۵۶ و یکسال پیش از رخداد انقلاب اسلامی به بالاترین حد خود از زمان شروع آن در سال ۱۳۲۰ رسید. در این سال آمریکا موفق شد ۳.۷ میلیارد دلار کالا به ایران صادر کند. در مقابل ایران نیز صادراتی معادل ۲.۹ میلیارد دلار به این کشور داشت.
رونق فزاینده تجارت دو کشور پس از حمله دانشجویان موسوم به «پیرو خط امام» به سفارت آمریکا در تهران دچار سکته شد. آمریکا در اعتراض به گروگانگیری دیپلماتهای این کشور در تهران، واردات نفت از ایران را قطع کرد و از فروردین سال ۱۳۵۹ رسما هرگونه مراوده مالی این کشور با ایران ممنوع شد تا تجارت رسمی دو کشور یکسالی متوقف شود.
در پی آزادی دیپلماتهای آمریکایی، روابط تجاری ایران و آمریکا از سال ۱۳۶۰ دوباره برقرار شد و در این سال ارزش واردات ایران از آمریکا ۳۰۰ میلیون دلار بود و ارزش صادرات ایران به این کشور نیز ۶۴ میلیون دلار شد.
تا شروع دهه ۷۰ خورشیدی و با وجود ادامه افت و خیزهای دیپلماتیک، روابط تجاری دو کشور در حال فاصله گرفتن از این سطح نازل بود و حتی برخی شرکتهای نفتی آمریکایی از طریق شرکتهای زیر مجموعه یا واسطه از ایران نفت خریداری میکردند. وضع تحریمهای داماتو و ایلسا از سوی آمریکا به بهانه حمایت ایران از تروریسم بین المللی و تولید سلاحهای کشتار جمعی، تجارت مابین دو کشور را با شوک جدیدی مواجه کرد.
بیل کلینتون، رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۱۳۷۴ و با صدور فرمانی شرکتهای نفتی آمریکایی را از سرمایهگذاری در طرحهای نفت و گاز ایران منع کرد و هرگونه تجارت آمریکا با ایران را که پس از پایان جنگ ایران و عراق روندی صعودی به خود گرفته بود، ممنوع کرد.
پنج سال بعد و پس از روی کار آمدن دولت اصلاح طلب محمد خاتمی در ایران، آقای کلینتون از بخشی از تحریمهای تجاری علیه ایران کاست و به عنوان مثال ممنوعیت تجارت خاویار و فرش ایران را لغو کرد.
بدین ترتیب صادرات ایران به آمریکا سیر صعودی به خود گرفت و تا سال ۱۳۸۹ به بیش از ۷۹ میلیون دلار رسید.
بیشتر بخوانید:جنگ، تحریم، توافق؛ پیامدهای خروج آمریکا از برجام چیست؟
از سال ۱۳۹۰ و با پیچیده شدن ابعاد پرونده هستهای ایران، کشورهای غرب و به ویژه آمریکا تحریم های گسترده اقتصادی را علیه این کشور وضع کردند. از جمله بسیاری از شرکتها و بانکهای ایرانی و نیز بانک مرکزی این کشور از سوی آمریکا تحریم شدند.
بر این اساس، صادرات ایران به آمریکا به شدت سقوط کرد و به سالانه یک میلیون دلار تنزل کرد ولی واردات از آمریکا به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار در سال نرسید. در واقع در آغاز چهارمین دهه روابط تجاری دو کشور پس از انقلاب ۵۷، صادرات آمریکا به ایران بیشتر به دارو و تجهیزات پزشکی محدود شد و به همین دلیل در بحرانیترین شرایط روابط دیپلماتیک دو کشور، تجارت دو کشور همواره برقرار ماند.
پس از حصول توافق هستهای میان ایران و گروه کشورهای ۱+۵ از جمله آمریکا، تجارت میان دو کشور از سال ۱۳۹۴ بار دیگر سیر صعودی به خود گرفت و در سال ۱۳۹۶ رکورد صادرات ایران به آمریکا طی ۴۰ سال گذشته شکسته شد و به بیش از ۱۳۳ میلیون دلار رسید.
روند صعودی صادرات ایران به آمریکا موجب شد تا در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار، تراز تجاری ایران در مقابل آمریکا مثبت شود.
با این وجود، از ۴ ماه اوت( ۱۳ مرداد ماه) موج اول تحریمهای اقتصادی آمریکا علیه ایران که در پی حصول توافق هستهای با ایران لغو شده بود، باز میگردد. این بازگشت در نودمین روز پس از اعلام رسمی خروج آمریکا از برجام توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا صورت میگیرد. از ۴ ماه نوامبر(۱۳ آبان ماه) نیز موج دوم تحریمهای آمریکا که بر مراودات مالی و تجارت نفت متمرکز است، آغاز خواهد شد.
بنا بر ادعای آقای ترامپ، ایران از منافع توافق هستهای در جهت توسعه طلبی منطقهای و افزایش تنش در خاورمیانه بهره برده است و بر همین اساس مستوجب تحمل دوباره تحریمهای اقتصادی گسترده است.
در مقابل ایران همواره با رد این ادعا، آمریکا را به نقض غیرقانونی تعهد بینالمللی خود در قبال ایران متهم کرده است.
بیشتر بخوانید:
- صادرات نفت ایران با تحریم آمریکا چقدر کاهش می یابد؟
- آمریکا درخواست کشورهای اروپایی برای معافیت از تحریمهای ایران را رد کرد
در فاز اول تحریمها که از ۴ ماه اوت (۱۳ مردادماه) آغاز میشود، گذشته از وضع ممنوعیت عمومی معامله دلار، طلا، آلومینیوم، فولاد و قطعات خودرو برای ایران، آمریکا مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدا ایران را هم لغو خواهد کرد و فروش هواپیمای تجاری و قطعات آن را به ایران ممنوع خواهد کرد.
بدین ترتیب تجارت رسمی دو کشور بار دیگر به روال صدور یکجانبه دارو از سمت آمریکا به سوی ایران محدود خواهد شد و بازار ۱۰۰ میلیون دلاری فرش، زعفران و پسته آمریکا که طی دو سال گذشته به روی تجار ایران باز شده بود، بار دیگر بسته خواهد شد.
طی دو سال گذشته سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار فرش، گلیم و گبه از ایران به آمریکا صادر میشد و در سال ۱۳۹۶ برای نخستین بار ارزش صادرات زعفران ایران به آمریکا از مرز ۷۴۰ هزار دلار گذشت. همچنین در سال ۱۳۹۵ نزدیک به ۶۰۰ هزار دلار پسته ایرانی به آمریکا صادر شد.
البته اعمال مجدد تحریمهای تجاری علیه ایران به معنای بسته شدن معبرهای ورود کالاهای آمریکایی به ایران نیست. چرا که فارغ از آمارهای رسمی دو کشور در خصوص حجم و ارزش تجارت دو کشور، بازار ایران همواره جذابیت بالایی برای ورود قاچاق محصولات آمریکایی داشته و هیچگاه از حضور آنها خالی نشده است. محصولاتی همچون تولیدات شرکت اپل و دل که رد پای آنها در آمار تجارت رسمی دو کشور دیده نمیشود ولی سود تجارت آنها برای تجار ایرانی دلچسبتر از تن دادن به توسعه تجارت رسمی میان دو کشور است.