ابتدای هر سال تحصیلی دولت بطور مساوی به ازای هر دانش آموز مبلغی به خانواده‌ها پرداخت می‌کند. بعنوان مثال این مبلغ در مقطع راهنمایی حدود ۳۵۰ یوروست. به این ترتیب آنها می‌توانند لوازم التحریر مورد نیاز را خریداری کنند.
آگهیاروان لوو نویسنده کتاب «موفقیت با پول؟ بازار کلاس های خصوصی» در فرانسه می‌گوید در یک راهپیمایی اعتراضی این شعار را شنیدم: «آموزش کالا نیست، مدرسه تجارتخانه نیست»، شعاری که ما را به یاد عبارات مشابهی می اندازد که در جریان تحصن معلمان در ایران منتشر شد. معلمان ایران نیز روی پلاکاردهای خود شعارهایی در اعتراض به کالایی شدن آموزش و پولی شدن مدارس نوشته بودند.
نگرانی از کالایی شدن آموزش، ارتباط مستقیمی با گسترش بازار کلاس‌های خصوصی آموزشی، کتاب‌ها و تست‌های کمک آموزشی و در نهایت افزایش مدارس غیر انتقاعی دارد. کتاب و کلاس‌های خصوصی در ایران و گستردگی رجوع دانش آموزان به آنها بسیاری را نگران کرده است.
در فرانسه نیز بسیاری از پژوهشگران حوزه آموزش نگرانند که گسترش بازار کلاس‌های خصوصی و کتاب‌های کمک آموزشی، روندی شبیه بریتانیا را در کشورشان طی کند.
روند کالایی شدن آموزش در فرانسه چند پله عقب از کشورهایی همچون بریتانیاست. مری جیمبرت معلم ایرلندی فرانسوی زبان انگلیسی که سال‌ها در لندن تدریس کرده است و اکنون در جنوب فرانسه تدریس می کند به یورونیوز می گوید: «در انگلستان روند خصوصی شدن آموزش و کلاس‌های خصوصی خیلی بیشتر از فرانسه گسترش یافته است و شاهد افزایش وابستگی موفقیت تحصیلی به کلاس های خصوصی هستیم.»
گفته مری جیمبرت را گزارش های روزنامه گاردین تایید می کند. گاردین نوشته است که در سال ۲۰۱۶ میلادی بیش از ۴۰ درصد دانش آموزان در لندن در مقاطعی از دوره تحصیل شان معلم خصوصی گرفته‌اند که در انگلستان بطور متوسط ساعتی ۲۷ پوند هزینه دارد.
مری جیمبرت می افزاید در مدرسه ای که در فرانسه تدریس می کند اساسا معلم ها هیچ کس را تشویق به رفتن به کلاس خصوصی یا خرید کتاب کمک آموزشی نمی کند.
گفتنی است که تبلیغ کلاس خصوصی یا تشویق به خرید کتاب های آموزشی خصوصی غیر موظف مدرسه از نظر قانونی ممنوع است و حتی از نظر تئوریک اگر معلمی بخواهد کلاس خصوصی در بیرون از مدرسه برقرار کند باید به مسئولان وزارت آموزش خبر دهد گرچه اکثرا این کار را نمی کنند.
مری جیمبرت به ما می گوید که در بیش از ۲۵ سال سابقه تدریس در فرانسه هرگز ندیده که معلمی در مدرسه تبلیغ کلاس خصوصی یا تشویق به خرید کتاب کمک درسی کند. اگر خانواده ای می خواهد برای فرزندش به هر دلیلی معلم خصوصی بگیرد یا کتاب کمک آموزشی بگیرد این خود خانواده ها هستند که چنین کاری می‌کنند و مدرسه اساسا هیچ توصیه‌ای در این زمینه نمی کند.
به این ترتیب مدارس و معلمان در فرانسه اساسا مبلغ و ترویج گر کلاس‌های خصوصی یا کتاب های کمک آموزشی نیستند.
تحقیقات یورونیوز در چندین مدرسه دیگر در فرانسه هم نشان می دهد که مدرسه و معلم ها هیچ توصیه ای برای کلاس‌های خصوصی آموزشی یا خرید کتاب‌های کمک درسی ندارند.
به یک مدرسه راهنمایی در لیون فرانسه مراجعه می‌کنیم تا بطور ملموس تری در جریان آموزش مدارس قرار بگیریم. یکی از دانش آموزان این مدرسه که ۴ سال دوره راهنمایی را در این مدرسه گذرانده می گوید که به یاد ندارد معلمی در مدرسه به آنها گفته باشد اگر در درسی ضعیف هستند به معلم خصوصی یا موسسه خصوصی مراجعه کنند. وی می گوید هیچ گاه نیز معلم ها به دانش آموز ضعیف پیشنهاد نکرده اند که بعنوان مثلا کتاب کمک آموزشی بخرد تا بتواند نمراتش را در کلاس بهبود دهد.
اما مدارس با دانش آموزانی که در دروسی ضعیف تر از سایر شاگردان هستند چه می کند؟ مدارس در فرانسه با مشورت والدین دانش آموزانی که مثلا در درس ریاضی ضعیف هستند، برای آنها کلاس‌های اضافه می گذارند و معلم همان دانش آموز مسئولیت کلاس ها را برعهده می گیرد، بدون آنکه موضوع پرداخت پولی در میان باشد.
از جمله تفاوت های مدارس فرانسه با ایران این است که دانش آموز هیچ پولی برای خرید کتاب های درسی پرداخت نمی کنند. کتاب های درسی در ابتدای سال تحصیلی از سوی مدرسه به دانش آموز داده می شود و او مسئول است که کتاب ها را جلد کرده و تمیز نگهداری کند و در پایان سال تحصیلی به مدرسه بازگرداند و همین کتاب در سال بعد برای دانش آموزان دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.
نکته مهم دیگر کمک هزینه مساوی برای تمامی دانش آموزان پیش از آغاز سال تحصیلی است. دولت بطور مساوی به ازای هر دانش آموز مبلغی پرداخت می‌کند. بعنوان مثال این مبلغ در مقطع راهنمایی حدود ۳۵۰ یوروست. به این ترتیب خانواده ها می‌توانند لوازم التحریر مورد نیاز را که ابتدای هر سال از سوی مدرسه اعلام می‌شود خریداری کنند. لوازم مورد نیاز مبلغی حدود ۱۰۰ یورو هزینه دارد و خانواده ها با بقیه پول پرداخت شده برای هر دانش آموز می توانند لوازمی مانند کیف مدرسه یا لباس های مورد نیاز دانش آموز را خریداری کنند.
موسسات کمک آموزشی خصوصی در فرانسه
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در فرانسه بین یک سوم تا یک چهارم دانش آموزان در مقاطعی از سال‌های تحصیلی شان به کلاس های خصوصی آموزشی مراجعه می کنند که از نظر تحلیلگران جمعیت وسیعی را شامل می شود.
به گفته دومینیک گلسمان، جامعه شناس فرانسوی موسساتی که کلاس های کمک آموزشی ارائه می کنند در ۱۰ سال گذشته در فرانسه گسترش چشم گیری داشته اند.
سهم بازار کمک های آموزشی پولی در فرانسه هر سال ۱۰ درصد افزایش می یابد. بر اساس مطالعه موسسه مطالعات بازار آنلاین در سال ۲۰۱۷ این بازار ارزشی ۲.۵ میلیارد یوروییی یافته است.
بر اساس آمارها در فرانسه از هر ۵ دانش آموز مقطع راهنمایی و از هر ۳ دانش آموز دبیرستانی یک نفر کمک آموزشی خصوصی گرفته اند. امارها نشان می دهد که دانش آموزانی که به کلاس خصوصی رفته اند بطور متوسط ۴۰ ساعت در سال از این کلاس ها استفاده کرده اند. مطالعات نشان می دهد که بیشتر کودکان خانواده های طبقه متوسط به این کلاس ها رفته اند و هدفشان بدست آوردن نتایج بهتر برای ورود به دانشگاه‌هایی است که بر اساس گزینش یا کنکور دانشجو می پذیرند.
آگهی
بر اساس آمارهای رسمی حدود ۱۷ درصد دانش آموزان فرانسوی (حدود ۲ میلیون دانش آموز) در سال ۲۰۱۷ از کمک های آموزشی خارج از مدرسه استفاده کرده اند. این در حالیست که بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۵ این رقم حدود ۳ درصد بوده است. فرانسه در حال حاضر کمی بیشتر از ۱۲ میلیون دانش آموز در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان دارد.
بعنوان مثال موسسه کلاس های خصوصی آکادومیا که از مشهورترین ها در فرانسه است برای هر ساعت ۳۵ یورو پول می گیرد که البته ۵۰ درصد این مبلغ شامل تخفیف مالیاتی می شود و از سوی دولت به خانواده ها باز گردانده می شود. اما نکته جالب اینکه پیش از تصویب این قانون در سال ۲۰۱۰، هزینه یک ساعت کلاس خصوصی در موسسه آکادومیا ۱۵ یورو بود و بعد از تصویب این قانون هزینه این کلاس ها دو برابر شد.
هنری ویی گروس ژان متخصص مردم شناسی آموزش می گوید که افزایش سهم کمک های آموزشی پولی باعث افزایش شدید نابرابری به ضرر دانش آموزان خانواده های کم درآمد می شود.
فرانسه از جمله کشورهایی است که «پایگاه اجتماعی» تاثیر قابل توجهی در وضعیت کیفی آموزشی دانش آموزان دارد.
اروان لوو نویسنده کتاب «موفقیت با پول؟ بازار کلاس های خصوصی» می گوید که کلاس های خصوصی ترویج کننده تبعیض در جامعه‌اند. کودکان افرادی که از نظر شغلی در جایگاه کادر قرار دارند ۳ برابر بیشتر از کودکان افراد کارگر از کلاس های خصوصی پولی بهره مند می شوند. این در حالیست که برای کلاس های رایگان کمک آموزشی این رابطه کاملا معکوس است. از نظر این پژوهشگر حوزه آموزش در فرانسه کلاس های رایگان کارایی اندکی دارند چرا این کلاس ها با کودکانی سر و کار دارند که به‌طور سیستماتیک با مشکلات جدی تر آموزشی مواجهند و این کلاس های رایگان تنها کمک های اندکی ارائه می کنند.
آگهیتحقیقات یورونیوز در ارتباط با برخی از این موسسات رایگان نشان می دهد افرادی که در این مراکز کار می کنند لزوما متخصص آموزش یا آموزگار نیستند بنابراین کمکی که به کودکان ارائه می کنند بستگی به سطح شناختی است که از کودکان دارد. یکی از آموزش گیرندگان این موسسات به یورونیوز می گوید: «همه چیز بستگی به این دارد که روزی که به این موسسه می روم چه معلمی آنجا برای کمک به ما حاضر باشد، برخی داوطلبان روش کارایی برای آموزش ندارند و برخی مناسب هستند.»
اروان لوو می گوید باید به گفتمانی که از موفقیت دفاع می کند بدبین بود چرا که این گفتمان اغلب پروژه بازتولید طبقات اجتماعی یا نابرابری اجتماعی را در دل خود پنهان کرده است. او این موضوع را در کتابش مورد تحلیل قرار داده است.
موسسات کمک آموزشی رایگان با مشارکت شهروندان
انجمن ها و موسسات خیریه و داوطلبانه که کمک های تحصیلی رایگان به دانش آموزان ارائه می کنند در فرانسه تنوع وسیعی دارند و گاه به تعداد شهرها قابل شناسایی هستند.
نکته قابل توجه در فعالیت این موسسات این است که شهرداری ها، نهادهای دولتی، کلیسا و برخی شرکت های خصوصی نیز بعنوان حامیان این موسسات با آنها همکاری می کنند.
به عنوان مثال موسسه «کمک های تحصیلی دوستانه» از جمله مراکزی است که در سطح ملی فعالیت می کند. این موسسه بطور مجانی به کسانی که کودکانشان به کمک آموزشی دارند خدمات ارایه کند. در این موسسه، تمام شهروندان مشارکت دارند، به این ترتیب که افرادی که تمایل به همکاری دارند ثبت نام می‌کنند و هر کدام آنها حداقل یک ساعت در هفته به یک دانش آموز خدمات آموزشی ارائه می‌دهد.
آگهیاین موسسه بطور آنلاین با داوطلبان و دانش آموزانی که نیازمند کمک آموزشی هستند ارتباط برقرار می کند. در سال جاری ۴۱۰۰ دانش آموز با همکاری ۳۵۰۰ داوطلب، کمک آموزشی دریافت کرده اند.
موسسه ADOS نیز از جمله موسسات منطقه ای است و حوزه فعالیتش در شهر لیون فرانسه است. موسسه ای با ۳۰ سال سابقه فعالیت که ثبت نام در آن برای دانش آموزان رایگان است و دانش آموزان در ابتدای سال تحصیلی مشخص می کنند که حداقل چند بار در هفته می توانند به این موسسه سر بزنند و بیشتر در چه دروسی نیاز به کمک دارند. معلمان این موسسه تماما از افراد داوطلب (دانشجویان، بازنشستگان، فعالان اجتماعی و غیره) تشکیل شده است و از حمایت نهادهای دولتی و شهرداری برخوردار است.
کتاب های کمک آموزشی
کتاب‌های کمک آموزشی به‌عنوان کتاب‌های مکمل درسی در بازار آموزشی فرانسه در دسترس است. این کتاب ها در تمام پایه های تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان و آمادگی کنکور در کتابفروشی ها به فروش می‌رسند.
در مجموع فرانسه هنوز از نظر پولی شدن آموزش عقب تر از کشورهای انگلیسی زبان همانند بریتانیا یا کاناداست، با این حال در سال‌های اخیر سرعت خصوصی شدن آموزش در فرانسه افزایش یافته و بازار کلاس های خصوصی در حال گسترش است. تلاش های شهروندی برای مبارزه با افزایش نابرابری آموزشی که موضوع نگرانی بسیاری از پژوهشگران فرانسوی است، در برابر بازار رو به رشد کلاس های خصوصی شاید چندان تاثیرگذار نباشد با این حال شهروندان داوطلب تلاش می کنند امکان دسترسی طبقات پایین جامعه را به برابری آموزشی بیشتر کنند.