دکتر محسن رضوی، سرطانشناس و فوق تخصص بیماریهای خون و سرطان میگوید که تحریمهای آمریکا علیه ایران داروهای سرطان را در کشور کاهش نداده اما با افزایش نرخ ارز در ایران، قیمت این داروها افزایش یافته است.
گزارش از هومان دوراندیش
دکتر محسن رضوی، سرطانشناس و فوق تخصص بیماریهای خون و سرطان میگوید که تحریمهای آمریکا علیه ایران داروهای ضد سرطان را در ایران کاهش نداده اما با افزایش نرخ ارز در ایران، قیمت این داروها افزایش یافته است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره میزان دسترسی بیماران سرطانی ایران به داروهای لازم برای مبارزه با بیماری خود به یورونیوز گفت: «من نزدیک ۳۰ سال است در زمینه سرطان مشغول به کارم. واقعیت این است که دسترسی به داروهای بیماری سرطان آسان نیست ولی کسی که توان مالی خوبی دارد، همچنان همه داروها را میتواند داشته باشد. ما الان داروهایی داریم که ماهی ۴۰ میلیون و حتی ۶۰ میلیون تومان بابت آنها از سوی بیماران پرداخت میشود. حتی بعضی از بیمههای خصوصی هم چنین داروهایی را تامین میکنند. این طور نیست که در اثر تحریم، دارویی در ایران وجود نداشته باشد. قیمت داروها بالاست که آن هم ناشی از نرخ ارز است. تحریم از این حیث موثر در حوزه دارو و درمان بوده است ولی در مقایسه با ارزاق و مواد غذایی، دارو کاملا در دسترس است و افزایش قیمتش هم کمتر از افزایش قیمت مواد غذایی در اثر تورم است. کسی که در ایران سرطان دارد، تورم قیمت دارو را در حد تورم قیمت مواد غذایی احساس نمیکند. ما الان بسیاری از داروها را در ایران تولید میکنیم و برای استفاده از بسیاری از داروها نیز تن دادهایم به تغییر متدولوژی درمان. ولی به عنوان کسی که سفرهای خارجی زیادی در مقام یک پزشک دارم، صادقانه میگویم که ما در زمینه داروهای مربوط به سرطان، مشکل چندانی نداریم.»
«مشکل اصلی فرهنگ مراقبت است نه کمبود دارو»
چهارم فوریه روز جهانی سرطان بود و مطابق گزارش سازمان جهانی بهداشت در فاصله سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میلادی کشورهای ثروتمند ۲۰ درصد کاهش و میر مرگ ناشی از سرطان و کشورهای فقیر پنج درصد کاهش مرگ و میر داشتهاند.
محسن رضوی در پاسخ به این سوال که اوضاع ایران از این حیث چطور است، میگوید: «ایران هر چقدر که در حوزههای دیگر مشکل داشته باشد، در حوزه درمان ضعیف محسوب نمیشود. ما الان داروهایی به بیمارانمان میدهیم که شاید بسیاری از کشورهای اروپایی از آن محرومند. یعنی بعضی داروها مجوز NHS را ندارند که مثلا بلافاصله در سرطان پستان استفاده شوند ولی ما در ایران چنین داروهایی را استفاده میکنیم. پزشکان ما هم به لحاظ فرهنگی و علمی دستشان باز است و اطلاعات زیادی دارند، هم اینکه دولت محدودیت ساختاری برای استفاده از دارو ایجاد نکرده است. قسمت تامین درمان وزارت بهداشت در اختیار کسانی است که هنوز وارد مسائل سیاسی نشدهاند. ما داروها را داریم و تقریبا هیچ محدودیتی در درمان نداریم. آمارهای ما از نظر موفقیت درمان ضعیفتر از آمارهای اروپا نیست ولی این گزاره کاملا درست است که مراقبت در فرهنگ جهان سوم، کم است. یعنی حتی خانوادهها فرهنگ مراقبت را نمیدانند. پزشکان و پرستاران ما هم به دلیل حجم کاری بالایی که دارند، در این زمینه مشکلاتی دارند. مثلاً یک پزشک در ایتالیا در یک بیمارستان ممکن است روزی پنج مریض را ببینید ولی من انکولوژیست در بیمارستان ممکن است ۲۰ مریض را ببینیم. در این شرایط طبیعتا وقت کمتری برای مراقبت کامل روانی و فیزیکی صرف بیمار میکنم. اصولا مراقبت در ایران و جهان سوم کمتر از کشورهای پیشرفته است ولی ما در حوزه درمان سرطان الان داروهایی در داخل کشور تولید میکنیم که به کشورهای همسایه صادر میشوند.»
«بدشانسی ژنتیک مهمترین علت ابتلا به سرطان است»
در اواخر سال ۲۰۱۴ میلادی نشریه علمی «ساینس ژورنال» گزارشی از تحقیقات دو پژوهشگر دانشگاه جان هاپکینز آمریکا منتشر کرد که گفته بودند علت اصلی ابتلا به سرطان در دو سوم موارد بروز این بیماری، «بدشانسی در جهش ژنتیکی» است نه شرایط زندگی فرد و عوامل محیطی. برت ووگلسستاین و کریستیان توماستی، پژوهشگران مذکور، «اشتباه تصادفی» در نحوه تقسیم سلولهای پایه را عامل اصلی ابتلا به سرطان دانسته بودند.
محسن رضوی در پاسخ به این سوال که آیا واقعا بدشانسی ژنتیک را باید علت بیش از ۶۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان قلمداد کنیم، میگوید: «شاید نقش ژنتیك خیلی قویتر از این هم باشد. هر چه جلوتر میرویم و ژنوم سلول را بررسی میكنیم، بیشتر متوجه تغییرات بنیادی در دیانای میشوند. امری كه منجر به رفتار سرطانی در سلول میشود. اینكه این تغییرات ژنتیكی لزوما از بدو تولد در موجود زنده وجود دارد یا بعدا در طول زمان ایجاد میشود، مثلاً در اثر نوع تغذیه و عوامل محیطی دیگر مثل سیگار و پروتوهای یونیزان، سوالی اساسی است. تاثیر برخی از این عوامل ثابت شده است و تاثیر برخی ثابت نشده. بعضی از سرطانها ژرملاین هستند. یعنی فرد از بدو تولد ژنوم معیوب را با خودش حمل میكند و از سنی به بعد، مبتلا به سرطان ریه، كبد یا سایر انواع دیگر سرطانها میشود. ولی بعضی از سرطانها استعداد ژنتیكیاش وجود دارد و در طول زندگی ممكن است تحت تاثیر عوامل محیطی كه مثال عامیانهاش سیگار است، ماشهشان كشیده شود و سلول به سمت سرطانی شدن برود.»
این متخصص بیماریهای سرطانی درباره عوامل موثر در افزایش شیوع سرطان در ایران میگوید: «این عوامل را نمیتوان به طور مستقل ارزیابی كرد. وقتی متوسط سن جمعیت زیاد میشود و میانگین عمر افراد یك جامعه از ۶۰ سالگی به ۸۰ سالگی میرسد، سرطان هم به لحاظ افزایش جمعیت هم به لحاظ افزایش سن جمعیت بیشتر میشود. مثلا یك آدم هشتاد ساله قهرا تومور پروستات را دارد و استعداد سرطان معده و ریه در او به مراتب افزایش پیدا میكند؛ همین طور سرطان خون. ولی جدا از نقش افزایش جمعیت و افزایش سن، آماری وجود ندارد كه نقش عوامل محیطی را جدا كند. ما باید جمعیت در معرض سرطان و جمعیت بیرون از معرض سرطان را بررسی كنیم تا به آمار دقیقی در زمینه نقش عوامل محیطی در ایجاد سرطان برسیم. مثلا ۵۰۰ نفر را كه در معرض پرتوهای رادیواكتیو هستند با ۵۰۰ نفر كه در معرض این پرتوها نیستند، طی ده سال بررسی و مقایسه كنیم. نمیتوان گفت كسانی كه در شهرهای تهران و توكیو زندگی میكنند، كه در قیاس با شهرهای كوچك آلودهترند، لزوما بیش از مردم شهرهای كوچك مبتلا به سرطان میشوند. بنابراین به طور مستقل و علمی نمیتوان ادعا كرد كه عامل خاصی در كشور وجود دارد كه میتواند افراد را در معرض سرطان قرار دهد و آمار مبتلایان به سرطان را بالا ببرد. طبق آمار وزارت بهداشت، سرطان معده و پستان و كلوركتال و ریه و معده در مردان بیشتر است. در غرب سرطان پستان شایعتر است و معده نه. اما در ایران و ژاپن سرطان معده بیشتر از سرطان پستان است.»
در خرداد ماه سال ۱۳۹۸ معاون تحقیقات وزیر بهداشت، سه استان یزد، زنجان و آذربایجان غربی را استانهای پیشتاز در کل ۱۰ سرطان شایع مردان معرفی کرد.
برای مبارزه با سرطان مهترین كارها چیست؟
محسن رضوی درباره بهترین اقدامات برای مبارزه با سرطان میگوید: «كاهش وزن، اصلاح تغذیه، پرهیز از غذاهای كهنه، همچنین ورزش مهمترین راههای پیشگیری هستند. البته در بحث مبارزه با سرطان، تغذیه آنقدرها موضوع بحث نیست. اهمیت این موضوع نزد مردم عادی بیش از محققان است. در منابع علمی فقط تاكید شده است كه سبزی و میوه كافی میل شود و از غذاهای پرانرژی كه منجر به چاقی نشود، پرهیز كنیم. این بخشی از عوامل موجد سرطان است كه میتوانند در چارچوب بحث پیشگیری، موضوع بحث باشند. ولی دیگر عواملی كه بر آنها تاكید زیادی میشود، پرهیز از سیگار و الكل و قرار نگرفتن در معرض رادیواكتیو است. در مشاغل پرخطر، باید پوشش كافی وجود داشته باشد. اما معلوم نیست رعایت همه این نكات، چقدر در مبتلا نشدن به سرطان موثر است. احتمالا در مقام پیشگیری از سرطان، ورزش کردن مهمتر از کیفیت خورد و خوراک افراد است؛ چون ورزش کردن جلوی افزایش وزن را میگیرد. اما تغذیه خوب هم در مجموع همردیف ورزش قلمداد میشود؛ زیرا غذاهای پرکالری و پرقند که باعث چاقی میشوند، استعداد پنج-شش نوع سرطان را بالا میبرند. در مجموع ورزش و تعذیه دو عامل مساوی در پیشگیری از سرطان قلمداد میشوند ولی من شخصا فکر میکنم ورزش نقش موثرتری در این زمینه دارد. کسی که ورزش میکند، عملا از پرخوری اجتناب میکند و مراقب خودش است و روحیه بهتری دارد.»
چرا چاقی سرطانزا است؟
آقای رضوی در پاسخ به این سوال میگوید: «برای اینکه چاقی موجب میشود عوامل موجد سرطان در بافت چربی بیشتر گسترش پیدا کند. ضمنا فرد چاق معمولا بیحرکت میشود و بیحرکتی نوعی سم در بدن محسوب میشود. زیرا حرکت باعث افزایش متابولیسم و تسریع سوخت و ساز عوامل سمی در بدن میشود. چاقی همچنین ممکن است تاثیر منفی بر سیستم ایمنی بدن بگذارد. عوامل منفی متعددی در چاقی وجود دارد.»
وی در پاسخ به این سوال که بهرغم بیشتر بودن بافت چربی بدن زنان نسبت به مردان، چرا در ایران و جهان مردان بیش از زنان به سرطان مبتلا میشوند، میگوید: «علت این امر هنوز روشن نیست. حتی جنینهای پسر هم بیش از جنینهای دختر در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند. شاید عوامل هورمونی عامل این تفاوت باشند.»
رئیس اداره پیشگیری از سرطان وزارت بهداشت ایران در خرداد ماه سال گذشته اعلام کرد که میزان شیوع سرطان در مردان ایرانی بیش از زنان است. معاون بهداشت وزارت بهداشت ایران نیز در بهمن ماه سال ۹۷ گفت: «سال قبل بر اساس برنامه ملی ثبت سرطان، گزارش سال ۹۳ و امسال اطلاعات سال ۹۴ را اعلام و اطلاعات معادل ۹۴.۸ درصد جمعیت کشور را ثبت و گزارش کردیم که بر این اساس از ۱۰۸ هزار و ۷۹۸ نفر در کشور به سرطان ۵۴ درصد مبتلایان مرد و ۴۶ درصد مبتلایان زن بودند.»
«امواج الکترومغناطیس احتمالا فقط شانس ابتلا به سرطان مغز را بیشتر میکنند»
محسن رضوی درباره نقش ابزارهای الکترونیک و امواج الکترومغناطیس در افزایش ابتلا به سرطان در دنیای مدرن میگوید: «تا امروز نقش سرطانزای امواج الکترومغناطیس ثابت نشده است. تا دهه ۱۹۹۰ چنین تصوری وجود داشت ولی بعدها این تصور که این امواج نقش سرطانزا دارند، رد شد. هیچ آمار قطعی وجود ندارد که نشان دهد جمعیتی که در معرض امواج موبایل است، سرطانش بیشتر از جمعیتی است که در معرض امواج موبایل نیست. آمارهایی درباره سرطان مغز وجود دارد که البته کمی متناقض هستند ولی کلاً گرایش به پذیرفتن این رای وجود دارد که در جهان مدرن، امواج الکترومغناطیس شانس ابتلا به سرطان مغز را بیشتر میکند. اما مقایسه کسانی که بیشتر یا کمتر در معرض این امواج هستند مقدور نیست؛ برای اینکه در جهان مدرن شما هر جا بروید موبایل و فرکانس و اینترنت دارید.»
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران همچنین در پاسخ به این سوال که آیا شهرنشینی در قیاس با روستانشینی، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش میدهد، گفت: «به صورت پاتوفیزیولوژیک نمیتوان چنین ادعایی کرد ولی به لحاظ آماری بله. آمار نشاندهنده وجود سرطان بیشتری در شهرها است. اما دلیل این امر مراجعه بیشتر و آسانتر شهرنشینان به پزشک است. یعنی شهرنشینان دسترسی بیشتری به تکنولوژی تشخیص سرطان دارند. اما در روستاها، برخی افراد به جای اینکه تست سرطان بدهند، از داروهای گیاهی استفاده میکنند برای اینکه حالشان بهتر شود. نهایتا هم بیماری و نزدیک شدنشان به مرگ را به حساب قضا و قدر میگذارند. یعنی ممکن است حتی متوجه نشوند که مبتلا به سرطان هستند. یک پیرمرد هشتاد ساله در یک روستا، آن قدر سختی میکشد تا بمیرد ولی در تهران، ظرف ۲۴ ساعت نتیجه تست پیاسای فرد اعلام میشود. به همین دلیل درصد سرطان پروستات در تهران بالاتر از روستاهای کشور است. یا مثلاً آلودگی هوا مسلما در ابتلا به سرطان تاثیر دارد ولی ما هیچ آماری نداریم که بدانیم آلودگی هوا چقدر سرطان ریه را در ایران بیشتر کرده است. در تهران هم که کلانشهر آلودهای است، بروز سرطان ریه تفاوت چندانی با شهرهای غیر آلوده ندارد.»
«افزایش طول عمر و پیشرفت پزشکی بر آمار سرطان افزوده است»
محسن رضوی نهایتا درباره افزایش آمار ابتلا به سرطان در دنیای جدید به یورونیوز گفت: «حتما در گذشته هم سرطان در جوامع انسانی در حد قابل توجهی وجود داشته ولی تشخیص داده نمیشد. در گذشته بسیاری از بیماریها را مصداق طاعون و وبا میدانستند. ولی الان معلوم شده که ۱۵۰ نوع ویروس و میکروب میتوانند اسهال ایجاد کنند. قطعاً شیوع سرطان در دنیای مدرن بیشتر شده ولی متدولوژی تشخیص سرطان هم پیشرفتهتر شده و همین امر آنچه را که «گسترش سرطان» قلمداد میشود، تشدید کرده است. ضمناً طول عمر افراد هم بیشتر شده است. در قدیم بسیاری از افراد قبل از ۶۰ سالگی میمردند و کارشان به جایی نمیرسید که مبتلا به سرطان شوند ولی الان امید به زندگی و میانگین طول عمر افراد بیشتر شده است و طبیعتا انسانی که در ۸۰ سالگی میمیرد نه در ۶۰ سالگی، احتمال ابتلایش به سرطان بیشتر است. مطالعه سلول در ارگانیسم انسانی نشان میدهد که بشر اساسا نمیتواند از سرطان پرهیز کند. یعنی سرطان در همین پنجاه سال اخیر شایع نشده است. حتما در جهان قدیم هم بسیاری از افراد در اثر سرطان میمردند ولی بیماریشان زیر نام سرطان قرار نمیگرفت.»