با امضای عهدنامۀ ترکمانچای در اسفند ۱۲۰۶ شمسی، در مجموع حدود ۳۰ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران جدا شد که اکنون حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع از ارمنستان، ۵ هزار کیلومتر مربع از ترکیه و ۵ هزار کیلومتر مربع از جمهوری آذربایجان را تشکیل میدهند.
شعری که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در جریان سفرش به جمهوری آذربایجان خواند، با واکنش تند ایران روبرو شد.
او در سخنرانی خود در جریان رژه پیروزی ارتش جمهوری آذربایجان در باکو، قطعهای از شعر ارس (آراز) با این مضمون را خواند: ««ارس را جدا کردند و آن را با میله و سنگ پر کردند / من از تو جدا نمیشدم، به زور جدایمان کردند».
در واکنش به این شعر محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در پیامی توییتری نوشت: «به اردوغان نگفته بودند آن شعری که به غلط در باکو خواند، به جدایی اجباریِ مناطق شمال ارس از سرزمین مادریشان ایران اشاره دارد. آیا او متوجه نشد که با خواندن این شعر علیه استقلال جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچکس نمیتواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.»
اشاره آقای ظریف در این توییتر، به واقعۀ تاریخی جدایی بخشهایی از خاک ایران در چهارچوب عهدنامه ترکمانچای است که امروز به جزئی از خاک جمهوری آذربایجان، ترکیه و ارمنستان تبدیل شدهاند.
عهدنامۀ ترکمانچای در اسفند ۱۲۰۶ شمسی(۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی) برای پایان دادن به جنگهای ایران و روسیه در دوران فتحعلیشاه قاجار امضا شد. با امضای این پیمان، سه ایالت قفقاز یعنی ایروان، نخجوان و بخشهایی از تالش در کنترل روسها قرار گرفت، حاکمیت ایران بر دریای مازندران محدودتر شد و کاپیتولاسیون «قضاوت کنسولی» نیز بر مردم ایران تحمیل گردید.
با این پیمان، در مجموع حدود ۳۰ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران جدا شد که اکنون حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع از ارمنستان، ۵ هزار کیلومتر مربع از ترکیه و ۵ هزار کیلومتر مربع از جمهوری آذربایجان را تشکیل میدهند.
فتحعلیشاه قاجار در مجموع با امضای دو عهدنامه گلستان و سپس ترکمانچای، باعث جدایی حدود ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران شد.