این روزها زندگی در افغانستان کار ساده‌ای نیست. حالا چه رسد به اینکه خبرنگار باشی، فعال حوزه زنان باشی یا اینکه اصلا زن باشی.
**محمد عاطف آرین، خبرنگار یورونیوز در افغانستان این گزارش را در شرایطی برای ما فرستاده که خودش نیز به دلیل مسائل امنیتی ناگزیر از ترک مزار شریف شده است.
آگهی----- -----**
طالبان ادعا می‌کند ۹۰ درصد از خاک افغانستان را گرفته است. نیروهای دولتی ادعای طالبان را رد می‌کنند.
این روزها زندگی در افغانستان کار ساده‌ای نیست. حالا چه رسد به اینکه خبرنگار باشی، فعال حوزه زنان باشی یا اینکه اصلا زن باشی.
خبرنگاران را به کابل آورده اند تا اینجا بتوانند آسان‌تر از جان شان مراقبت کنند. با این حال ترس و نگرانی از آینده در چشمان همه آنها دو دو می‌زند.
با خانواده دوستی هم‌کلام می‌شوم که به تازگی به کابل پناه آورده اند. آنها از آنچه در سفرشان از مزار شریف تا کابل گذشته برایم می‌گویند.
آوازه سقوط شهر مزار شریف ولایت بلخ در شمال افغانستان در شهر پیچیده بود و طالبان تا درهای ورودی این شهر رسیده بودند. آنها خودشان را به ایستگاه اتوبوس و خودروهای بلخ-کابل رساندند، تا شهر مزار شریف را به مقصد کابل ترک کنند. وقتی به چشمه شیر شهر پلخمری ولایت بغلان در شمال‌شرق افغانستان رسیدند، با ایست‌بازرسی طالبان مواجه شدند که خودروها و وسایل رهگذران و مسافران را بازرسی می‌کردند تا اگر نیروی نظامی یا کارمند دولت در جمع مشادهده شود، آنها را پیاده کرده و سلاخی کنند.
این را می‌گویند و گویی نگرانی و اضطراب لحظه لحظه آن سفر بار دیگر جلوی چشم‌شان رژه می‌رود.
چشمه شیر در مسیر شاهراه بلخ – کابل، در شهر پلخمری ولایت بغلان قرار گرفته است.این مسیر از جمله مرگ‌بارترین جاده‌هایی است که هراز چندگاهی طالبان با ایجاد ایست‌های بازرسی، نیروهای امنیتی و مشکوک را به گلوله می‌بندند.
از فعالیت رسانه‌ها در بلخ چه خبر؟
پس از چندبار تماس تلفنی برای هماهنگی مصاحبه، او را در حومه شهر کابل ملاقات می‌کنم.
مبینه ساعی خیراندیش مسوول دفتر نی (حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان) در شمال افغانستان است.
او توسط کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان از شهر مزار شریف با خانواده‌اش به پایتخت منتقل شده‌است، در خانه‌ای که آرامش نسبی در آن حس می‌شود با دو کودک و شوهرش از شر یورش طالبان از شهر مزار شریف ولایت بلخ، به شهر کابل پناه برده‌است.
او می‌گوید: «ما در ولایت بلخ وضعیت امنیتی خوبی نداشتیم و نداریم و این باعث شده که نگرانی بیشتری شامل حال خبرنگاران و خانواده اهالی رسانه شود. علاوه بر اینکه هنوز رسانه‌ها مشغول اطلاع‌رسانی هستند هنوز هم خبرنگاران ما در میانه جنگ هم اطلاعات و اخبار را پوشش می‌دهند. اما این کارها هیچکدام خالی از مشکلات نیست.»
او هم‌چنان با ابراز نگرانی می‌گوید: «ممکن است برخی از ضعف‌های حکومت که امروز باعث شد به این اندازه جنگ گسترش بیابد، محدود ساختن اطلاعات باشد. رسانه‌هاواقعا می‌خواستند به مردم اطلاع‌رسانی کنند، ما هم در ولایت بلخ این مشکل را داشتیم و داریم.»
ولایت بلخ در شمال افغانستان نظر به چند سال قبل در امنیت نسبی به سر می‌برد اما اکنون آرامش از این ولایت رخت بربسته و از ۱۴ ولسوالی، ۹ ولسوالی آن به تصرف طالبان درآمده‌است و ۵ ولسوالی دیگر آن که در دست دولت افغانستان است هم‌چنان در حالت جنگ به سر می‌برد و طالبان برای به‌دست آوردن ولسوالی‌های دیگر در تقلا هستند.
از تصرف رسانه‌ها توسط طالبان چه خبر؟
با افزایش جنگ و ناامنی در دو ماه اخیر در افغانستان بیش از ۲۰ رسانه انتشارشان را متوقف کرده‌اند.
عبدالمجیب خلوت‌گر رئیس اجرایی دفتر نی (حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان) به خبرنگار یورونیوز می‌گوید: «بیشتر از ۲۰ رسانه به‌ویژه رادیوهای محلی بسته شده و ۳ رسانه متاسفانه به خواست طالب‌ها نشرات می‌کند.»
او درباره رسانه‌هایی که مجبور شدند اخبار طالبان را نشر دهند نیز اینطور توضیح می‌دهد: «یک رسانه در کندز [در شمال‌شرق] یک رسانه در ولایت بلخ [در شمال] و یک رسانه در ولایت پکتیکا [در جنوب شرق].» آقای خلوت‌گر در اسمی از رسانه‌ها نبرد اما گفت: «این می‌تواند جایگاه رسانه آزاد را و جا‌گاه رسانه مستقل را زیر سوال ببرد. از طرف دیگر این نوع برخورد با رسانه، می‌تواند در‌آینده خطرات زیاد دیگری از جمله خطرات جانی برای افرادی که در آن رسانه‌ها کار می‌کنند به وجود آورد.»
آقای خلوت‌گر هم‌چنان تأکید کرد: «هم طالبان و هم حکومت، بدترین صدمه را در ۲۰ سال اخیر بر رسانه‌های آزاد وارد کرده‌اند. رسانه‌های آزاد، آزادی‌شان دچار معضل شده از یک طرف و از طرف دگر باعث شده که از آنها استفاده ابزاری شود.»
آگهیبیش از ۱۰۰ خبرنگار به کابل پناه برده‌اند
طی دو ماه اخیر در اثر جنگ و ناامنی در افغانستان بیش از ۱۰۰ خبرنگار از ولایت‌های مختلف این کشور توسط نهادهای حامی خبرنگاران و رسانه‌ها به شهر کابل منتقل شده‌اند. طالبان در دو ماه اخیر روزانه ۵ تا ۱۰ ولسوالی/شهرستان افغانستان را تصرف کردند و این مورد باعث شده تا شماری از خبرنگاران یا ترک وظیفه کنند و یا بیرون از افغانستان بروند. عبدالمجیب خلوت‌گر رئیس اجرایی دفتر نی (حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان) در مصاحبة به خبرنگار یورونیوز می‌گوید: «براساس داده‌های دفتر نی، بیشتر از ۱۰۰ خبرنگار جا به‌جا شده و شاید چند ده خبرنگار دیگر راه‌های را می‌پالند [جستجو می‌کنند] تا بتوانند جا به‌جا شوند. خبرنگاران می‌خواهند از مناطقی که زیر کنترل طالب‌هاست یا مناطقی که به صورت بالقوه ناامنی دارد، بیروند شوند. بیشترین تمرکز برای جابه‌جایی هم آمدن به شهرهای کلان است به ویژه کابل.»
اما آماری که کمیته مصونیت خبرنگاران افغان به خبرنگار یورونیوز داده‌است، در تناقض با آمار دفتر نی است. صدیق‌الله توحیدی مسوول دادخواهی کمیته مصونیت خبرنگاران افغان به خبرنگار یورونیوز گفته‌است که آنها ۴۰ خبرنگار را به کابل منتقل کرده‌اند: «تنها ما در حدود ۴۰ تن از خبرنگاران را در یکی از محلات امن در خود کابل نگهداری می‌کنیم، با تعداد زیاد دگری هم که در کابل هستند تماس داریم. و در حدود ۹ خبرنگار و کارکن رسانه زن تحت حمایت ما قرار دارد و تعداد این‌ها هر روز زیاد می‌شود.»
این در حالی‌است که سازمان گزارشگران بدون مرز افغانستان را از جمله کشورهای مرگ‌بار و خطرناک برای خبرنگاران خوانده‌است. در همین حال دانش صدیقی عکاس – خبرنگار خبرگزاری رویتر، در ۲۵ سرطان/ تیر ماه، در جنوب افغانستان در ولسوالی سپین بولدک ولایت کندهار در نتیجه حمله طالبان در مرز میان افغانستان و پاکستان کشته شد. در دو دهه اخیر در افغانستان ۱۲۲ خبرنگار و کارمند رسانة کشته شده‌اند که بیشتر آنها یا هدف قرار گرفته و یا در جریان اطلاع‌رسانی از جنگ، جان‌های شان را از دست داده‌اند.
۵۰ درصد روان ما آرام نیست
لینا شیرزاد خبرنگار در ولایت بدخشان در شمال‌شرق افغانستان که از ترس یورش طالبان به شهر فیض‌آباد مرکز این ولایت، به شهر کابل پناه آورده‌است و در مکانی امن به سر می‌برد.
او وضعیت این روزهای خود و ترس و نگرانی از آینده‌اش را اینطور توضیح می‌دهد: «همان‌گونه که تمام مردم افغانستان می‌دانند امروز وضعیت در شمال افغانستان خیلی نگران کننده‌است و ما در بدخشان از این وضعیت رنج می‌بریم. و در طی یک هفته گذشته ولسولی‌های ولایت بدخشان، در یک ساعت ما دو ولسوالی را از دست دادیم و آن ولسوالی‌ها به دست مخالفان دولت (طالبان) افتاده است.» بدخشان از جمله ولایات کوهستانی و صعب‌العبور در شمال‌شرق افغانستان است. این ولایت با کشورهای؛ پاکستان، چین و تاجیکستان هم‌مرز است و ۲۴ ولسوالی آن در تصرف طالبان است.
آگهی
خانم شیرزاد به گفت‌وگوهای صلح دولت افغانستان با طالبان امیدوار نیست و می‌گوید: «گفت‌وگوهای صلح که از گذشته تا اکنون ما مشاهده [تعقیب] می‌کنیم، هیچ نتیجه‌ای در بر نداشته است. همین گفت‌وگوهای صلح بود که امروز ما مهاجر شدیم و امروز ما آواره شدیم و به جای دگری انتقال داده شدیم و از کنار خانواده دور ماندیم.»
نیک‌زاد: وضعیت خبرنگاران در ولایت بغلان نگران کننده‌است
احمد فهیم نیک‌زاد خبرنگار و نماینده کمیته مصونیت خبرنگاران افغان در بغلان که از شدت گرفتن جنگ و ناامنی در این ولایت به شهر کابل پناه آورده‌است می‌گوید خبرنگاران و رسانه‌ها در ولایت بغلان زیر تیغ تهدید طالبان قرار دارند. آقای نیک‌زاد گفت: «وضعیت خبرنگاران در ولایت بغلان کاملا نگران کننده‌است. تمامی خبرنگاران از ولایت بغلان توسط کمیته مصئونیت خبرنگاران افغان انتقال داده شده به مرکز یا پایتخت کشور در خانه امن یا یک مهمان‌خانه مجهز با تمام در نظرداشت مسوولیت‌های امنیتی و تدابیر شدید امنیتی آنها نگهداری می‌شوند.»
آقای نیک‌زاد هم‌چنان می‌گوید که یکی از رادیوهای محلی در ولایت بغلان به خواست طالبان نشرات دارد. او گفت: «رادیو پیمان مطابق به خواست طالبان نشرات می‌دهد و رادیو بغلان ضمن اینکه یک انفجار شده بود در آن‌جا کمی آسیب دیده بود، به خواست طالبان لبیک نگفته و توقف است، [از نشرات بازمانده].»
دفتر کمیساریای سازمان مهاجران در گزارشی گفته‌است که در دو ماه اخیر دویست و ۷۰ هزار شهروند افغان در داخل این کشور در پی جنگ و ناامنی آواره شده‌اند. آمار کلی آواره‌های جنگ این کشور در گزارش این سازمان ۳.۵ میلیون تن ذکر شده‌است.
آقای خلوت‌گر رئیس اجرایی دفتر نی (حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان)، به خبرنگار یورونیوز گفته‌است که تا یک و نیم ماه قبل ۷۱ خبرنگار که مشمول ۳۰ خبرنگار زن می‌شوند افغانستان را ترک کرده‌اند.
آگهی