در آستانه برگزاری مراسم تحلیف و تنفیذ ریاست جمهوری ابراهیم رئيسی گمانه‌زنی‌ها برای فهرست کابینه احتمالی رئيس دولت سیزدهم بیش از پیش افزایش یافته است. اما در این میان چه کسانی از بخت بیشتری برای نشستن بر صندلی محمدجواد ظریف برخوردارند؟
آگهی۱۴ مرداد ۱۴۰۰، ابراهیم رئیسی با حضور در مجلس شورای اسلامی، رسما مراسم تحلیف ریاست جمهوری را برگزار خواهد کرد و جانشین حسن روحانی خواهد شد.
بعد از آن رئيس دولت سیزدهم باید اسامی کابینه پیشنهادی خود را به اعضای بهارستان معرفی کند تا وزرای جدید از پارلمان رای اعتماد بگیرند. اما مطابق معمول از همین حالا گمانه‌زنی‌ها برای گزینه‌های مختلف تصدی وزارت‌خانه‌های مختلف بالا گرفته است.
یکی از وزارتخانه‌هایی که بحث‌ها بر سر گزینه این سمت بسیار شنیده می‌شود، وزارت امور خارجه است. کسی که قرار است بعد از ۸ سال جانشین محمد جواد ظریف شود. اهمیت این وزارت‌خانه به ویژه از این جهت بالا است که پرونده هسته‌ای ایران در یکی از حساس‌ترین بزنگاه‌های تاریخی در طی سالیان اخیر قرار دارد. در حالی که حسن روحانی می‌گوید توافق آماده بوده و آمریکا پذیرفته بوده تمام تحریم‌های هسته‌ای ایران را لغو کند، افرادی در مجموعه حاکمیت مخالفت کرده و فرآیند احیای برجام متوقف شده است.
اما چه کسانی بیش از دیگران برای حضور در ساختمان شماره ۲ وزارت امور خارجه در خیابان امام خمینی بخت بیشتری دارند؟
به توییتر یورونیوز فارسی بپیوندید
سعید جلیلی
احتمالا او را می‌توان یکی از تندروترین سیاستمداران و دیپلمات‌های جمهوری اسلامی به شمار آورد. کسی که در مناظره‌های انتخاباتی هم به ویژه در حوزه سیاست خارجی نگاهی تندتر از سایر کاندیداها به این مقوله داشت. از آنجایی که جلیلی ۴ سال قبل به احترام رئيسی نامزد انتخابات نشد، بسیاری همان زمان او را وزیر خارجه کابینه احتمالی رئيسی در صورت پیروزی بر روحانی می‌دانستند. اما رئيسی در دوره قبل شکست خورد و جلیلی هم همچنان به اقدامات خود در چارچوب دولت سایه ادامه داد.
با این حال در این دوره جلیلی نامزد انتخابات شد و تا روزهای پایانی هم از صحنه کنار نرفت و در بحث‌های انتخاباتی نشان داد که نگاهش به ویژه در حوزه سیاست خارجی تفاوت‌های جدی دارد. به عنوان مثال او با صراحت نه تنها برجام و اف‌ای‌تی‌اف، که تمام توافقات بین‌المللی را به ضرر منافع ملی کشور دانست. او حتی در بخشی از صحبت‌هایش به رئيسی که گفته بود در صورتی که اف‌ای‌تی‌اف منافع کشور را تامین کند، مشکلی با پیوستن به آن نخواهد داشت، گفت: «نیازی نیست که بررسی شود. من به شما با صراحت می‌گویم. نه اف‌ای‌تی‌اف نه هیچ پیمان دیگری منافع ما را تامین نمی‌کند.»
با این حال جلیلی تنها چند روز مانده به برگزاری انتخابات از کاندیداتوری در انتخابات کنار رفت و این موضوع به رئيسی کمک کرد تا با رای بالاتری در انتخابات تقریبا بدون رقیب پیروز شود.
اگر رئيسی ۴ سال قبل در انتخابات پیروز شده بود، جلیلی بخت بیشتری برای تصدی سمت وزارت امور خارجه داشت، اما این بار به نظر می‌رسد گزینه‌های دیگر از بخت بیشتری برای جانشینی جواد ظریف برخوردارند.
علی باقری کنی
علی باقری کنی، این روزها بیش از سایرین در گمانه‌زنی‌ها مطرح می‌شود و حتی برخی از ناظران سیاسی از همین حالا برادرزاده آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، رئيس پیشین مجلس خبرگان را وزیر خارجه آتی در دولت ابراهیم رئيسی می‌دانند. باقری متولد ۱۳۴۶ است و در یکی خانواده‌های قدرتمند در نظام جمهوری اسلامی رشد کرده است. پدر او محمدباقر مهدوی کنی در دوره‌های نخست و دوم مجلس خبرگان، نماینده این مجلس بوده است. عموی او یکی از قدرتمندترین سیاستمداران تاریخ جمهوری اسلامی به شمار می‌رفت که تا زمان مرگش، کنترل دانشگاه امام صادق را مجموعه تربیت مدیر برای بخش‌های مختلف جمهوری اسلامی است، بر عهده داشت.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
خود علی باقری اما سابقه حضور در وزارت امور خارجه را داشته است. اما بیش از اینکه این چهره سیاسی نسبتا جوان با حضور در وزارت امور خارجه شناخته شود، به واسطه دوران مذاکرات طولانی سعید جلیلی با کشورهای ۵+۱ دیده شد. آقای باقری در آن دوران در نقش معاون جلیلی در گفتگوها با طرف‌های غربی حضور داشت. او همچنین با نطق‌های تندش علیه آمریکا و کشورهای غربی شناخته می‌شود.
باقری در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ هم به عنوان رئيس ستاد سعید جلیلی فعالیت کرد که نتیجه برای او و جلیلی ناامیدکننده بود.
بعد از پایان دولت محمود احمدی نژاد اما باقری کنی همچون رئيسش به یکی از مخالفین سرسخت مذاکرات هسته‌ای دولت روحانی با کشورهای غربی تبدیل شد. او در مقالاتی که می‌نوشت و همچنین برنامه‌های تلویزیونی متعددی که حضور پیدا می‌کرد هیچ فرصتی را برای مخالفت با گفتگوهای هسته‌ای از دست نمی‌داد. این رویه پس از حصول برجام شدیدتر هم شد.
اما علی باقری کنی پس از حضور ابراهیم رئيسی در راس قوه قضائيه تا اندازه‌ای تغییر کرد. از شخصیتی رسانه‌ای که همواره به دلیل اظهارنظرهای تند و جنجالی‌اش در رابطه با آمریکا و غرب شناخته می‌شد، به فردی کمتر رسانه‌ای بدل شد. رئيسی او را جانشین محمدجواد لاریجانی در سمت «دبیر حقوق بشر» قوه قضائيه کرد. بعد از آن باقری به عضوی از تیم رئيسی تبدیل شد.
بعد از پیروزی رئيسی در انتخابات ۱۴۰۰، این روحانی ۶۰ ساله در دیدار خود در روز ۳۱ خرداد با جواد ظریف، باقری را به عنوان رابط وزارت خارجه در دوران انتقال دولت جدید معرفی کرد. از آن زمان، آقای باقری در دیدارهای دیپلماتیک ظریف با مقام‌های کشورهای دیگر حضور داشته است.
گفته می‌شود او یکی از کسانی بوده که با توافقات حاصله در وین مخالفت کرده و مانع احیای برجام در دولت روحانی شده است. او البته پیشتر هم کارنامه پررنگی در زمینه مخالفت با توافق هسته‌ای از خود بر جای گذاشته است. این در حالیست که رئيسی در آخرین مناظره انتخاباتی تاکید کرده بود که در دولت او، به برجام به عنوان یک توافق و تعهد ملی عمل خواهد شد. حال باید دید در صورتی که علی باقری کنی جانشین جواد ظریف شود، چه سرنوشتی در انتظار برجام خواهد بود.
آگهیحسین امیرعبداللهیان
معاون عربی آفریقایی وزارت امور خارجه در دولت محمود احمدی نژاد دیگر گزینه‌ای است که برای تصدی وزارت خارجه در دولت ابراهیم رئيسی نامش طرح می‌شود. حسین امیرعبداللیهان که ۵۷ سال دارد تنها معاونی بود که با حضور جواد ظریف در سمت خود باقی ماند. او که روابط نزدیکی با نیروهای قدس سپاه پاسداران دارد بعد از حضور ظریف در وزارت خارجه همچنان به کار خود به عنوان معاون عربی آفریقایی وزارت خارجه ادامه داد. گفته می‌شود نظر مساعد قاسم سلیمانی روی او و همچنین نفوذ بالای سپاه قدس در حوزه خاورمیانه باعث شد با وجود اختلاف نظرهای میان او و ظریف، امیرعبداللهیان را تا سال ۹۵ در این سمت نگه دارد.
امیرعبداللهیان پیشتر هم سابقه حضور در سفارت ایران در بحرین را در کارنامه داشته است. او در دولت محمود احمدی نژاد و از سال ۸۶ تا ۸۹ در منامه فعالیت کرد. این دیپلمات دامغانی، پس از برکناری از معاونت وزیر به عنوان مشاور علی لاریجانی در مجلس منصوب شد. بعد از روی کار آمدن محمدباقر قالیباف به عنوان رئيس جدید مجلس، امیرعبداللهیان همچنان سمت مشاوره رئيس مجلس خود را حفظ کرد. موضوعی که نشان‌دهنده جایگاه و نفوذ این شخصیت در میان جریان‌های مختلف سیاسی اصولگرا در ایران دارد.
هرچند تا کنون عموم تحلیل‌ها از بخت بالاتر علی باقری کنی برای تصدی وزارت خارجه حکایت دارد، اما امیرعبداللهیان هم در این معادلات بی‌بخت نیست و ممکن است ارتباطات گسترده او با نیروهای مختلف سیاسی در بدنه حاکمیت به کمک او بیاید.
منوچهر متکی
منوچهر متکی عموما با ماجرای برکناری بی‌سابقه‌اش از وزارت خارجه توسط محمود احمدی‌نژاد شناخته می‌شود. در شرایطی که او برای سفر به سنگال رفته بود، در حین دیدار دیپلماتیک، در تهران خبری مبنی بر برکناری او منتشر می‌شود. متکی می‌گوید پیش از سفر با احمدی‌نژاد دیدار کرده و او صحبتی در خصوص کنار رفتن نکرده است. احمدی‌نژاد اما روایت متفاوتی دارد و می‌گوید: «پیشتر به او گفته بودیم که دیگر مسئولیتی در دولت ندارد. با این حال متکی در جلسات هیئت دولت شرکت نمی‌کرد و شب سفر به سنگال به من اطلاع داد که به سفر آفریقایی می‌رود که من هم همانجا به او گفتم از نظر من شما دیگر مسئولیتی در این دولت ندارید.»
حال ماجرای برکناری متکی هرچه که بوده است، او که احتمالا یگانه دیپلماتی است که در حین سفر کاری از مقام خود برکنار شده است، حالا یکی از گزینه‌های تصدی وزارت امور خارجه در دولت ابراهیم رئيسی است. آقای متکی به مدت ۵ سال در دو دولت محمود احمدی نژاد وزیر امور خارجه بود و از معدود کسانی بود که پس از پایان دولت نخست احمدی‌نژاد، همچنان از قطار کابینه پیاده نشد.
آگهیاو که ۶۸ سال دارد، در سال‌های پس از احمدی نژاد در حلقه‌های قدرت اصولگرایان نقش پررنگی ایفا می‌کرد اما عموما چندان مقبول واقع نمی‌شد. آقای متکی در سال ۹۲ با وجود عدم موافقت نیروهای مختلف جریان اصولگرایی در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد اما شورای نگهبان صلاحیت این سیاستمدار پرحاشیه را تایید نکرد.
گفته می‌شود او در هفته‌های اخیر تلاش‌های خود را برای معرفی به عنوان گزینه تصدی وزارت امور خارجه در دولت رئيسی افزایش داده است، اما بعید به نظر می‌رسد این شخصیت سیاسی از بخت چندانی برای پذیرش این سمت برخوردار باشد.
مهدی صفری
مهدی صفری یکی از دیپلمات‌های قدیمی جمهوری اسلامی است که در سال‌های اخیر کمتر حضور سیاسی و رسانه‌ای داشته است. آقای صفری از جمله دیپلمات‌هایی است که در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی در چندین کشور مهم مسئولیت سفیری بر عهده داشته است. او در بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۷۴ در وین سفیر ایران در اتریش بوده است. پس از آن بلافاصله به مسکو رفت و تا سال ۸۰ در روسیه سفیر بود. بعد از آن در دولت محمد خاتمی دیگر به او مسئولیت سفارت‌خانه‌ای داده نشد تا این که در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد او به عنوان سفیر ایران در چین، عازم پکن شد. صفری تا سال ۹۳ در این مسئولیت باقی ماند.
صفری از کسانی است که بر لزوم تغییر نکردن سیاست خارجی در دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی تاکید دارد. او در سال‌های اخیر یکی از کارشناسان محبوب رسانه‌های تندروی داخلی در خصوص موضوعات سیاست خارجی بوده است. جستجوی نام او در اینترنت کافی است تا سیاهه‌ای طولانی از گفتگوهای خبرگزاری‌های فارس، تسنیم و مهر با سفیر پیشین ایران در چین را مشاهده کنید.
برخی از ناظران سیاسی می‌گویند از آنجایی که رئيسی ترجیح می‌دهد از چهره‌های کمتر شناخته شده و کمتر رسانه‌ای در کابینه خود استفاده کند، شانس مهدی صفری می‌تواند بالا رود. ضمن اینکه او سابقه طولانی در وزارت امور خارجه داشته و می‌تواند به عنوان یک مؤلفه مثبت شناخته شود.
آگهیبا این حال سابقه معرفی گزینه‌های وزارت امور خارجه نشان داده که گاهی چهره‌هایی در نهایت برای این سمت معرفی و انتخاب می‌شوند که در تحلیل‌های رسانه‌های حضور چندان پررنگی نداشته‌اند. برخی از رسانه‌ها همچنین از سید عباس عراقچی، کاظم غریب‌آبادی و همچنین سید علی حسینی‌تاش هم به عنوان گزینه‌های محتمل برای جانشینی وزارت امور خارجه یاد می‌کنند.
با تمام آنچه گفته شد و به ویژه با عنایت به ماجرای فایل صوتی افشا شده از اظهارات ظریف و واکنش علی خامنه‌ای به آن صحبت‌ها تقریبا مشخص شده که وزارت خارجه در دولت جدید قرار نیست نقش چندان مهم و کلیدی در فرآیندهای مربوط به دیپلماسی ایران ایفا کند. حتی زمزمه‌هایی مبنی بر این که پرونده هسته‌ای مجددا از وزارت خارجه به شورای عالی امنیت ملی منتقل شود، شنیده می‌شود. مسئله‌ای که می‌تواند باز هم حضور، فعالیت و نقش‌آفرینی وزارت امور خارجه را محدودتر از قبل کند.