ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده کانون اصلی تصمیم گیریها و مجری مهمترین عملیات نظامی در خلیج فارس، دریای سرخ، دریای عرب و اقیانوس هند تا قاره آفریقا است.
«ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده» در دو دهه اخیر یکی از مهمترین زیرمجموعه های پنتاگون، وزارت دفاع آمریکا، و ستون اصلی آنچه روسای جمهور این کشور «جنگ علیه تروریسم» میدانند، بوده است.
به زبان دیگر این ناوگان کانون اصلی تصمیم گیریها و مجری مهمترین عملیات نظامی در خلیج فارس، دریای سرخ، دریای عرب و اقیانوس هند تا قاره آفریقا است.
فرمانده این ناوگان از سال ۲۰۱۵ تغییری نکرده و همچنان دریاسالار جان میلر است. این فرمانده تنها از مرکز فرماندهی ارتش ایالات متحده دستور گرفته و مستقیما به وزیر دفاع گزارش میدهد.
ناوگان پنجم نیروی دریایی در جنگ دوم جهانی
ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده، اولین بار در آخرین ماههای جنگ جهانی دوم، در ۲۶ آوریل ۱۹۴۴ تحت فرماندهی دریاسالار ریموند اسپرانس تشکیل شد.
هدف از تاسیس آن در ابتدا مقابله با تهدیدهای دشمن مستقیم و اصلی آمریکا یعنی ژاپن بود. ژاپنیها، یکی از ارکان اصلی جبهه متحدین، آلمان نازی و ایتالیا، سه سال قبل از تشکیل این ناوگان به بندر استراتژیک و نظامی پرل هاربر آمریکا حمله و آمریکای «انزواطلب» آن زمان را وارد جنگ دوم جهانی کردند.
در واقع تشکیل ناوگان پنجم در اقیانوس هند، فشار مضاعف به نیروی دریایی مقتدر امپراتوری ژاپن در آن زمان و کمک به ناوگان سوم نیروی دریایی ایالات متحده بود. به همین دلیل ناوگان پنجم شباهت زیادی به ناوگان سوم، مستقر در اقیانوس آرام داشت.
انحلال ناوگان پنجم در دوران جنگ سرد
در میانههای سال ۱۹۴۷، دو سال پس از پایان جنگ جهانی، پنتاگون تصمیم گرفت ناوگان پنجم را نیز منحل کند. در دوران جنگ سرد هم تمرکز درگیری بین ارتش دو بلوک شرق و غرب، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده، در خلیج فارس و اقیانوس هند نبود و وزارت دفاع آمریکا سعی کرد تا هزینه چنین ناوگانی را صرف عملیات جداگانهای بکند.
تا پیش از اولین جنگ خلیج فارس که در ماه اوت سال ۱۹۹۰ آغاز شد، نیروی دریای فعال ایالات متحده در خلیج فارس و اقیانوس هند از سوی مرکز فرماندهی نیروهای خاورمیانه ارتش آمریکا موسوم به «کام میدیست فور» هدایت میشدند. از آنجایی که این سازمان برای مدیریت عملیات نظامی در مقیاس جهانی در طول جنگ خلیج فارس از سوی فرماندهان ارتش «ناکافی» تلقی میشد، ناوگان هفتم ایالات متحده، موقتا، وظیفه مدیریت این نیروها را برعهده گرفت.
ناوگان هفتم ایالات متحده پس از جنگ دوم جهانی در ژاپن مستقر شده و بزرگترین ناوگان دریایی فعال خارج از خاک ایالات متحده بود. این ناوگان رهبری کامل نیروهای دریایی در بخش غربی اقیانوس آرام و بخش هایی از اقیانوس هند را برعهده داشت.
جنگ اول خلیج فارس و افزایش اهمیت منطقه خاورمیانه
تنها پس از پایان جنگ اول خلیج فارس، در فوریه سال ۱۹۹۱، بود که مقامات نظامی آمریکا تصمیم به تشکیل دوباره ناوگان پنجم نیروی دریایی در خلیج فارس گرفتند. بدین ترتیب در ماه ژوییه سال ۱۹۹۵، ناوگان پنجم ایالات متحده پس از ۴۸ سال وقفه دوباره فعال و به مرکزیت منامه در بحرین تشکیل شد.
در سالهای اولیه تشکیل این ناوگان نیروهای آن متشکل از یک گروه جنگی زیردریایی، یک ناو هواپیمابر و نیروهای نظامی تجسس بود. اما جنگ علیه تروریسم، پس از اتفاقات یازدهم سپتامبر تمام معادلات را به هم زد.
ناوگان پنجم، قلب تپنده جنگ علیه تروریسم
از آن زمان تا امروز همواره بیش از پانزده هزار نظامی آمریکایی آماده انجام عملیات زمینی و دریایی هستند. بیش از هزار نیروی زبده پشتیبانی نیز درصورت بروز بحران این نیروهای ارتش را همراهی میکنند.
اولین بار در جریان «عملیات ضدتروریستی موسوم به آزادی ادامه دار، Enduring Freedom» بود که پنتاگون تصمیم گرفت چندین ناوهواپیمابر را برای سرنگونی طالبان و دستگیری اسامه بن لادن به خلیج فارس بفرستد تا تحت نظر مرکز فرماندهی ناوگان پنجم نیروی دریایی عملیات گسترده علیه طالبان و نیروهای القاعده در افغانستان آغاز شود.
در همین راستا، دریاسالار توماس ای زلیبور، در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۱، یک روز پس از حملات تروریستی به برج های دوقلو و پنتاگون، وارد خلیج فارس شد. در این عملیات ناوهای هواپیمابر «یواس اس اینترپرایز، یو اس اس کیتی هاوک، تئودور روزولت، کارل وینسون و جان استنیس» تحت رهبری ناوگان پنجم نیروی دریایی به کمک نیروی هوایی و زمینی آمریکا در افغانستان آمدند.
اما اوج گستره عملیاتی ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در زمان جنگ عراق، یا همان جنگ دوم خلیج فارس بود.
در جریان این عملیات که برای سرنگونی حکومت صدام حسین بود، پنتاگون ناوهای هواپیما بر «کیتی هاوک، کانستلیشن، تئودور روزولت، آبراهام لینکلن، هری ترومن و همچنین ناوهای بالگردبر تاراوا، ناساو، سایپان، کیرسارگو، باتان، باکسر و ریچارد بانهوم» را روانه خلیج فارس کرد.
برخلاف جنگ اول خلیج فارس، جنگ دوم تنها با حمایت برخی از اعضای ناتو از جمله بریتانیا و اسپانیا و بدون همکاری فرانسه و آلمان میسر شد اما ۳۰ کشتی جنگی پادشاهی بریتانیا نیز تحت فرماندهی ناوگان پنجم، در بحرین و در آبهای خلیج فارس مستقرشدند.
از سال ۲۰۰۰ به این طرف ناوگان پنجم تبدیل به مهم ترین کانون مداخله های نظامی آمریکا شده است. حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان به مدت دو دهه و همچنین جنگ داخلی سوریه و تنش های ادامه دار با ایران دلیل اصلی آن بود. پس از سقوط حکومت بعث عراق و سقوط صدام حسین در آوریل ۲۰۰۳، پنتاگون باردیگر بسیاری از ناوهای هواپیمابرش را به اقیانوس آرام و پایگاه اصلی نیروی دریایی این کشور در شهر سن دیه گو در کرانه غربی ایالات متحده فراخواند.