با اتمام لیگ برتر بانوان فوتبال ایران و در آستانۀ فینال جام جهانی زنان، به سراغ زهرا قنبری و مرضیه جعفری، بهترین گلزن و موفقترین مربی لیگ برتر بانوان ایران رفتیم تا دربارۀ جام جهانی و فوتبال زنان در ایران با آنها گفتگو کنیم.
گزارش از هومان دوراندیش
جام جهانی فوتبال زنان به آخرین روزهای خودش رسیده است. در دو بازی باقیمانده، شنبه شب به وقت تهران، انگلستان و سوئد در دیدار ردهبندی به مصاف هم میروند و یکشنبه شب نیز آمریکا و هلند با هم دست و پنجه نرم میکنند تا قهرمان هشتمین دورۀ جام جهانی زنان مشخص شود.
در جریان برگزاری جام جهانی زنان، لیگ برتر فوتبال بانوان ایران هم به پایان رسید و تیم شهرداری بم با قاطعیتی چشمگیر مقام قهرمانی این مسابقات را کسب کرد. شهرداری بم با ۲۱ برد و یک مساوی و بدون باخت، با ۱۱۲ گل زده و هفت گل خورده، قهرمان لیگ برتر بانوان ایران شد. ولی با این حال درخشش چشمگیر دختران شهرداری بم، از دید اکثریت فوتبالدوستان ایرانی پنهان ماند؛ چراکه تلویزیون ایران مسابقات لیگ برتر فوتبال بانوان را نیز مثل جام جهانی زنان پخش نمیکند.
با اتمام لیگ برتر بانوان فوتبال ایران و در آستانۀ فینال جام جهانی زنان، به سراغ زهرا قنبری و مرضیه جعفری، بهترین گلزن و موفقترین مربی لیگ برتر بانوان ایران رفتیم تا دربارۀ جام جهانی و فوتبال زنان در ایران با آنها گفتگو کنیم.
زهرا قنبری با ۵۱ گل زده برای شهرداری بم، خانم گل لیگ برتر فوتبال بانوان ایران شد. خانم قنبری فصل قبل نیز با ۴۱ گل زده عنوان خانم گلی لیگ برتر را بدست آورده بود. وی همچنین در فصل ۹۴-۹۳ به عنوان بهترین بازیکن لیگ برتر انتخاب شد و جایزهاش را از شهیندخت مولاوردی، معاون وقت امور زنان و خانواده رئیس جمهور دریافت کرد.
مرضیه جعفری هم با رساندن تیمش بر سکوی قهرمانی لیگ برتر فوتبال بانوان ایران، با پیروزیهایی شگفتانگیز و بدون هیچ شکستی، قطعاً موفقترین مربی فصل جاری لیگ برتر و در چند سال گذشته یکی از سرآمدترین مربیان زن در فوتبال ایران بوده است.
«اکثر بازیهای جام جهانی را ندیدهایم»
از خانم گل لیگ برتر فوتبال ایران پرسیدیم آیا مسابقات جام جهانی زنان را تماشا کرده است یا خیر؟ زهرا قنبری در پاسخ میگوید: «اخبارش را دنبال میکنم ولی چون تا همین اواخر درگیر لیگ برتر بودم، وقت نکردم اکثر بازیها را ببینم. البته پیدا کردن شبکهای هم که این بازیها را پخش کند دشوار است. ولی به هر حال چند تا از بازیها را دیدم. به هر حال امیدوارم روزی فوتبال بانوان هم مثل فوتبال آقایان از تلویزیون کشورمان پخش شود و همه بتوانند جام جهانی زنان را تماشا کنند.»
مرضیه جعفری، سرمربی قهرمان لیگ برتر هم در پاسخ به سوال فوق میگوید: «بازیها را تماشا نکردم ولی تا حدی از نتایج بازیها باخبرم چون که ما هفته قبل درگیر جشن قهرمانی تیممان در لیگ برتر فوتبال بانوان ایران بودیم. هفتۀ قبل در اصفهان جشن گرفتیم و امروز هم در بم جشن گرفتیم. در حد اطلاع من، سطح بازیهای این دوره از جام جهانی فوتبال زنان خیلی بالا بوده و خانمها فوقالعاده خوب کار میکنند و فکر میکنم از آقایان چیزی کمتر نداشته باشند.»
در ایران برخی از روحانیون خواستار پخش مسابقات فوتبال زنان شدهاند. محسن غرویان، استاد حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۹۶ در گفتوگو با سایت فرهنگستان فوتبال خواستار پخش مسابقات تیم ملی فوتبال زنان ایران شد. آقای غرویان دربارۀ بلااشکال بودن پخش بازیهای تیم ملی زنان ایران گفت: «الان در صدا و سیمای ما فیلمهایی خارجی پخش میشود که زنان سر و قسمتی از بدنشان لخت است. یعنی این فیلمها در جمهوری اسلامی پخش میشود. بعضی فیلمها هم کار مشترک بین ایران و یک کشور اروپایی است. در این فیلمها هم، مثلاً بازیگر زن فرانسوی پوشش اسلامی ندارد ولی بازیگر زن ایرانی آن فیلم پوشش اسلامی دارد و فیلم پخش میشود. چه اشکالی دارد که با فوتبال زنان هم چنین برخوردی داشته باشیم؟ همان پاسخی که ما برای توجیه پخش آن فیلمها داریم، دربارۀ فوتبال زنان و سایر ورزشهای بانوان ایرانی در خارج از کشور هم صدق میکند. هر دو یک مبنا دارند. اگر چنین چیزی در سینما اشکال ندارد، در ورزش هم اشکال ندارد.»
اما مقامات تلویزیون ایران هنوز با پخش مسابقات لیگ برتر زنان ایران هم، با اینکه بازیکنان همۀ تیمها پوشش شرعی دارند، موافقت نکردهاند. بنابراین عجیب نیست که فوتبالدوستان ایرانی آشنایی چندانی با بازیکنان تیم ملی و تیمهای باشگاهی فوتبال زنان ایران ندارند. بر همین اساس، دوستداران فوتبال در ایران با تیمها و بازیکنان حاضر در جام جهانی زنان نیز آشنایی چندانی ندارند؛ نقصانی که به نظر میرسد به دلیل نوپایی جام جهانی زنان، اکثر فوتبالدوستان دنیا گرفتار آن هستند ولی در ایران، به دلیل آنچه که مشکلات شرعی پخش مسابقات فوتبال زنان از تلویزیون قلمداد میشود، پررنگتر است.
«اکثر مردم نمیدانند در ایران فوتبال زنان هم داریم»
زهرا قنبری دربارۀ دلیل کمتوجهی اکثر نشریات ورزشی ایران به جام جهانی زنان و لیگ برتر فوتبال ایران میگوید: «در کشور ما عدۀ اندکی میدانند فوتبال بانوان وجود دارد. فوتبال بانوان مثل فوتبال آقایان نیست که بازتاب گستردهای داشته باشد. اگر الان جام جهانی فوتبال مردان برگزار میشد، خیلی از شبکههای رادیو و تلویزیون ایران به آن میپرداختند. احساس میکنم دلیل این بیاعتنایی، تفاوتی است که از نظر نشریات ورزشی بین فوتبال بانوان و فوتبال آقایان وجود دارد. ولی من که خودم فوتبالیستم، معتقدم فوتبال زنان و مردان تفاوت چندانی ندارد. تفاوت اصلی در کمبود امکانات فوتبال زنان است ولی از حیث کیفیت بازی و سطح تکنیک، به نظرم خانمها در سطح بسیار خوبیاند. من خودم بازی آمریکا و تایلند را دیدم و تعجب کردم؛ چون تایلند یکی از ابرقدرتهای آسیا است ولی آمریکا ۱۳ تا گل به تایلند زد. این یعنی کیفیت بالای تیم زنان آمریکا. جام جهانی زنان هم مثل لیگ برتر فوتبال بانوان در ایران بازتاب چندانی ندارد. اینکه به فوتبال زنان بهای کافی داده نمیشود، خیلی یأسآور و انگیزهسوز است.»
مرضیه جعفری هم میگوید: «جامعۀ ما چندان پیگیر فوتبال زنان نیست. وقتی به فوتبال بانوان کشور خودمان بها نمیدهیم، قطعاً رسانهها به جام جهانی زنان، که تیم ایران هم در آن حضور ندارد، چندان بها نمیدهند.»
در جریان برگزاری جام جهانی زنان در طول یک ماه گذشته، اکثر نشریات ورزشی ایران توجه چندانی به این تورنمنت نکردند. مشکل انتشار عکس زنان فوتبالیست، قطعاً یکی از دلایل نپرداختن نشریات ورزشی ایران به جام جهانی زنان بود. اما به نظر میرسد فوتبال زنان برای نشریات ورزشی ایران هنوز آن قدر مهم و جذاب نشده است که در صفحاتشان قید انتشار اخبار و گزارشهای مربوط به فوتبال مردان را بزنند و به فوتبال زنان بپردازند. ظاهراً برای فوتبالدوستان ایران، اخبار نقل و انتقالات فوتبال مردان در اروپا و ایران مهمتر از جام جهانی زنان است و نشریات ورزشی هم برای اینکه خوانندگانشان را از دست ندهند، ناچارند سلیقۀ مخاطب را به حمایت از فوتبال زنان ترجیح دهند.
چرا زنان ایرانی به لیگ برتر بانوان علاقهای ندارند؟
بحث حضور زنان در ورزشگاههای فوتبال، از اوایل دهۀ ۱۳۸۰ در ایران جدیتر از قبل مطرح شده است. تلاش زنان ایرانی برای تماشای مسابقات لیگ برتر مردان تاکنون ناکام مانده است اما آنها چند باری موفق شدهاند بازیهای تیم ملی مردان ایران را تماشا کنند. اینکه چرا زنان ایرانی علاقۀ چندانی به حضور در بازیهای لیگ برتر بانوان فوتبال ایران ندارند و بیشتر علاقه دارند به تماشای مسابقات فوتبال مردان بروند، سوال بعدیام از زهرا قنبری است.
مهاجم پنجاه گله تیم شهرداری بم در پاسخ میگوید: «خیلی از خانمها نمیدانند در ایران فوتبال بانوان هم داریم. تا زمانی که دختران فوتسال ایران قهرمان آسیا نشده بودند، حتی بسیاری از آقایان نمیدانستند که در ایران فوتسال یا حتی فوتبال بانوان هم داریم. ولی الان شرایط نسبت به قبل خیلی بهتر شده؛ چون حمایت رسانهها از فوتبال و فوتسال بانوان بیشتر شده ولی این حد از حمایت باز هم کم است. به نظرم پوشش رسانهای فوتبال بانوان باید خیلی بیشتر شود تا زنان و دختران جامعۀ ایران ببینند که در ایران فوتبال بانوان هم داریم؛ چون ما اول از همه به حمایت تماشاگران زن نیاز داریم. اگر زنان به تماشای بازیهای ما بیایند، تماشاگران مرد هم در فوتبال بانوان ایران بیشتر میشود. معمولاً اطلاعرسانی ضعیف علت عدم حضور زنان و دختران ایرانی در مسابقات لیگ برتر بانوان ایران است. با این حال اخیراً که اخبار فوتبال بانوان در رسانهها تا حدی پررنگ شده، تعداد تماشاگران زن هم بیشتر شده است. مثلاً در همین فصل لیگ برتر بانوان، ما در بعضی از بازیهایمان حدود سه تا چهار هزار تماشاگر داشتیم. حضور تماشاچی قطعاً موجب ارتقای کیفیت بازی میشود. بازی پرسپولیس و استقلال هم اگر بدون تماشاگر برگزار شود، کیفیتش افت میکند. اخیراً که در قطر برای مسابقات المپیک ۲۰۲۰ بازی میکردیم، تعدادی ایرانی هم در ورزشگاه بودند و ما را تشویق میکردند. تشویق آنها دلگرمی بزرگی برای ما بود و به ما انگیزۀ عجیبی برای تلاش بیشتر و بازی بهتر میبخشید. اگر رسانهها نه به شکل سطحی بلکه عمیقاً به فوتبال زنان بپردازند، فوتبال زنان در ایران وضع بهتری پیدا میکند.»
مرضیه جعفری هم به سوال فوق چنین پاسخی میدهد: «تبلیغاتی که برای فوتبال آقایان میشود برای فوتبال خانمها نشده است. اگر رسانهها به فوتبال بانوان هم در حد فوتبال مردان بها بدهند، قطعاً زنان ایرانی به تماشای مسابقات فوتبال بانوان هم میروند.»
«مردان ما را مسخره نمیکنند»
فوتبال زنان در بدو پیدایش، در بسیاری از کشورها، دستمایه خنده و شوخی مردان بود. مورخان فوتبال نوشتهاند که در برزیل، بسیاری از مردان برای خندیدن به تماشای مسابقات فوتبال زنان میرفتند. هر چند که به تدریج، با ارتقای سطح کیفی فوتبال زنان، تماشاگران مرد فوتبال زنان را جدی گرفتند.
از زهرا قنبری پرسیدیم که آیا شما هم طعم چنین تمسخری را چشیدهاید؟ بهترین مهاجم فوتبال زنان ایران، که لیسانس روانشناسی ورزشی هم دارد، جواب میدهد: «لیگ فوتبال زنان در ایران، اوایل مجتمع بود. یعنی همۀ بازیها در یک مکان برگزار میشدند. اما الان چند سال است که در شهرهای مختلف برگزار میشود و مردم میآیند بازیها را میبینند و از اینکه فوتبال بانوان هم میتواند دیدنی باشد، تعجب میکنند. به نظرم الان نگاه مردم ایران به فوتبال بانوان تغییر کرده ولی این تغییر و پذیرش، هنوز کافی نیست و باید بیشتر شود. قبلاً آقایان نمیتوانستند به ورزشگاه بیایند برای تماشای بازیها ما. اما الان میتوانند و میآیند و از بازی ما لذت میبرند. ما واقعاً با این حجاب مشکلی نداریم. این حرف قلبی من است و شعار نمیدهم. ما به این حجاب دیگر عادت کردهایم چون عاشق فوتبالیم. من از بچگی با همین پوشش بازی میکردم چون دوست داشتم در فوتبال به اهداف و رویاهایم برسم. الان با اینکه بازیها ما از تلویزیون پخش نمیشود، ولی تماشاگران مرد هم وقتی به ورزشگاه میآیند و بازی ما را میبینند، لذت میبرند و به هیچ وجه ما را مسخره نمیکنند. من احساس میکنم ما در حال حرکت به سمت فوتبال پیشرفته و حرفهایتر هستیم. امیدوارم همین روند را ادامه دهیم و مردم و مسئولان هم ما را حمایت کنند تا جزو تیمهای خوب آسیا بشویم.»
مربی بمی تیم شهرداری بم هم دربارۀ تمسخر زنان فوتبالیست از سوی تماشاگران مرد میگوید: «در ایران چنین چیزی وجود ندارد. حداقل من وقتی با تیمم به شهرهای مختلف میروم چنین چیزی را ندیدهام. در بسیاری از ورزشگاههای ایران مردان هم برای تماشای فوتبال بانوان میآیند و با احترام مسابقه را تماشا میکنند. شاید علتش این است که در فرهنگ ما، آقایان به خانمها احترام میگذارند. شاید هم استعداد بالای زنان فوتبالیست ایرانی، مانع از آن میشود که تماشاگران مرد از در تمسخر آنها درآیند.»
«باید از ژاپن و آمریکا یاد بگیریم»
در هفت دورۀ قبلی جام جهانی زنان، آمریکا سه بار قهرمان شده است، آلمان دو بار و نروژ و ژاپن هم هر کدام یک بار. نگاهی به کشورهایی که در این مسابقات به مقام قهرمانی رسیدهاند، نشان میدهد که ظاهراً توسعه و دموکراسی جزو لوازم موفقیت در جام جهانی زنان است. آمریکا و آلمان و نروژ و ژاپن، همگی کشورهایی توسعهیافته و دموکراتیک هستند. برخلاف جام جهانی مردان، کشورهای غیر پیشرفته در جام جهانی زنان تا به حال حتی نتوانستهاند به مرحلۀ نیمهنهایی این مسابقات راه یابند.
زهرا قنبری دربارۀ گره خوردن فوتبال زنان به توسعه و دموکراسی میگوید: «ژاپن و آمریکا و آلمان و نروژ، علاوه بر اینکه کشورهای پیشرفتهای هستند، تیم فوتبالشان هم تیم با برنامهای است. ژاپن همیشه جزو مدعیان قهرمانی جهان بوده است. ما قبلاً فکر نمیکردیم فوتبال زنان در ایران پذیرفته شود. ولی الان که ما را پذیرفتهاند، قطعاً میتوانیم روند بهتری را سپری کنیم. ولی این کار مستلزم برنامهریزی و مدیریت است. شرایط کشور ما از حیث سطح توسعه همین است ولی با همین شرایط هم میتوانیم به نتایج خیلی خوبی برسیم ولی باید به ما امکانات بدهند. از این حیث ما هنوز نوپاییم اما اگر بتوانیم کشورهایی مثل ژاپن و آلمان و آمریکا کپی کنیم و یاد بگیریم، قطعاً میتوانیم جزو تیمهای خیلی خوب آسیا باشیم. در مجموع من فکر میکنم خانمهای ایرانی این پتانسیل را دارند که در دنیای فوتبال حرفی برای گفتن داشته باشند و در آینده تیم زنان ایران جزو تیمهای خوب جهان باشد. برای رسیدن به چنین جایگاهی، حمایت از فوتبال زنان خیلی مهم است. زمین چمن خوب، اسپانسر قوی، انگیزههای روحی و عواملی از این دست، قطعاً در رشد تیمهای آمریکا و ژاپن و آلمان موثر بوده و در رشد فوتبال زنان ایران هم موثر خواهد بود.»
«مربی خارجی میخواهیم و عدالت بین فوتبال زنان و مردان»
خانم جعفری هم که موجز و مختصر حرف میزند، دربارۀ تاثیر توسعهیافتگی کشورها با موفقیتشان در فوتبال زنان میگوید: «قطعاً یک کشور توسعهیافته، سرمایهگذاری بیشتری در فوتبال زنان میکند و همین باعث میشود سطح فوتبال زنان در آن کشور ارتقا یابد. شما هر چقدر سرمایهگذاری کنی، نان آن سرمایهگذاری را هم میخورید.»
از او میپرسم پس چرا در کشورهای عربی اطراف ایران، که مشکل سرمایهگذاری وجود ندارد، فوتبال زنان پیشرفت نکرده؟ جواب میدهد: «در کشورهای عربی بهای چندانی به زنان داده نمیشود. عوامل فرهنگی هم در اینکه تمایلی فراگیر در زنان جامعه ایجاد شود برای روی آوردن به فوتبال حرفهای، نقش موثری دارد.»
مرضیه جعفری در پاسخ به این سوال که فوتبال زنان در ایران که یک کشور توسعهنیافته است چطور میتواند پیشرفت کند، میگوید: «به نظرم باید در سطوح مختلف تیم ملی از مربیان با دانش استفاده کنیم و به مربیان خودمان هم آموزش سطح بالایی بدهیم، قطعاً در ارتقای کیفی بازیکنان و تیمهای زنان ایران در سطوح باشگاهی و ملی تاثیرگذار خواهد بود. مربی خوب بازیکن خوب پرورش میدهد. برنامهریزی درست، افزایش امکانات فوتبال زنان، توزیع عادلانه امکانات بین فوتبال زنان و فوتبال مردان، همگی جزو عوامل موثر در پیشرفت فوتبال زنان ایران است. همچنین فوتبال زنان را در سطح استانها و شهرستانها باید جدی بگیریم.»
آمریکا و الکس مورگان
از زهرا قنبری پرسیدیم که در فینال جام جهانی کدام تیم پیروز میشود؟ جواب میدهد: «من از اول جام گفته بودم آمریکا قهرمان خواهد شد. هنوز هم فکر میکنم آمریکا قهرمان جام میشود.» خانم گل فوتبال ایران دربارۀ بازیکن محبوبش میگوید: «الکس مورگان و مارتا سیلوا را خیلی دوست دارم و بازیهایشان را پیگیری میکنم.»
از او پرسیدیم که آیا به بازی کردن در جام جهانی فکر می کند یا خیر؟ میگوید: «حضور در چنین تورنمنتی برای من و هر بازیکن دیگری مایۀ افتخار است. فکر میکنم دور از دسترس نیست. فقط باید حمایت بیشتری شامل حال ما شود و ما هم تلاش بیشتری داشته باشیم. حمایت فقط مالی نیست. [به] بازیهای تدارکاتی و اردوهای منظم [نیاز است]. ما قبل از هر تورنمنتی، همیشه سه چهار ماه اردو داشتیم. برای یک تیم ملی سه چهار ماه زمان کافیای نیست. ما چند وقت پیش با تیم ملی سوئد بازی داشتیم و بچههای تیم سوئد میگفتند در طول هفته سه چهار روز درگیر اردوهای ملی بودند. در کنار هم بودن موجب افزایش هماهنگی و آمادگی آنها میشود.»
حدس مرضیه جعفری هم دربارۀ قهرمان جام جهانی، شبیه حدس شاگردش است: «من هم فکر میکنم آمریکا قهرمان میشود ولی تیم آلمان را بیشتر از همۀ تیمها دوست دارم. تیم سوئد را هم دوست دارم چون تیم خودم با تیم سوئد بازی کرده و قدرت و کیفیت این تیم را از نزدیک دیدهام. ما به عنوان تیم ملی ایران مقابل سوئد بازی کردیم ولی بیشتر بازیکنان تیم ایران، بازیکنان من در شهرداری بم بودند. بازی با سوئد، بازی فوقالعادهای بود. البته ما بازی را هفت بر صفر باختیم. هماهنگی و کار تیمی چشمگیر آلمان و سوئد برای من جذاب است. بازیکنان این دو تیم اهل تکروی نیستند و با همدیگر بسیار خوب کار میکنند.» خانم جعفری هم بازیکن محبوبش را الکس مورگان معرفی میکند.