ایالات متحده و جمهوری اسلامی روز پنجشنبه از حصول توافقی احتمالی مبنی بر آزادی پنج شهروند آمریکایی محبوس در ایران در ازای آزاد سازی دارایی شش میلیارد دلاری ایران در کره جنوبی و آزادی شمار نامشخصی ایرانی محبوس در آمریکا خبر دادند. حصول این قرارداد چه اثری بر روابط پرتنش میان ایران و آمریکا می‌گذارد؟
آگهیاعلام حصول این قرارداد پیچیده در پی ماه‌ها مذاکره غیرمستقیم میان مقامات ایرانی و آمریکایی، در روز پنجشنبه با انتقال چهار آمریکایی بازداشت شده از ازندان اوین به حبس خانگی اعلام شد. پنجمین شهروند آمریکایی از پیش در حبس خانگی به سر می‌برد.
جزئیات انتقال پول، زمان‌بندی تکمیل قرارداد و تاریخ نهایی آزادی شهروندان ایرانی و آمریکایی هنوز نا مشخص است. با این حال مقامات دو طرف بر این باورند که قرارداد مزبور تا میانه ماه سپتامبر نهایی خواهد شد.
چه چیزی در این قرارداد است؟
آمریکا تحت این قرارداد به کره جنوبی اجازه می‌دهد که دارایی‌های مسدود شده ایران در این کشور که به وون، واحد پول کره جنوبی است را به یورو تبدیل کرده و آزاد کند.
این پول‌ها که بین ۶ تا ۷ میلیارد دلار است سپس به حسابی در قطر منتقل خواهد شد. دارایی مزبور درواقع بهای نفت صادراتی ایران به کره جنوبی است که پس از تحریم‌های ۲۰۱۹ دولت ترامپ علیه ایران در سئول مسدود مانده است.
ایالات متحده تاکید کرده است که این پول‌ها در حساب‌های محدودی در قطر باقی می‌مانند و تنها می‌توانند برای تهیه کالاهای بشردوستانه نظیر دارو و غذا مورد استفاده قرار گیرند. معامله این‌کالاها در حال حاضر و با وجود تحریم‌های آمریکا علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی امکان‌پذیر است.
این درحالی است که برخی از مقامات ایران با رد ادعای مقامات ایالات متحده مبنی بر محدودیت‌های اعمال شده بر استفاده از این پول‌ها می‌گویند که تهران کنترل کامل وجوه مزبور را برعهده خواهد داشت. قطر تا کنون از اظهار نظر مبنی بر نحوه نظارت بر پرداخت‌ها خودداری کرده است.
بنابر اظهارات وکیل یکی از آمریکایی‌های بازداشت‌شده در ایران، جمهوری اسلامی این پنج شهروند ایالات متحده را در حال حاضر در هتلی در حبس خانگی قرار داده است.
چرا رسیدن به چنین قراردادی بسیار طول می‌کشد؟
به گفته مقامات ایالات متحده، ایران نمی‌خواهد دارایی‌های معوقه خود را به واحد وون کره جنوبی دریافت کند و خواستار تبدیل آن به ارز‌های بین‌المللی رایج دنیا چون دلار و یورو شده است. در همین حال کره جنوبی بیم آن دارد که تبدیل یک‌جای شش یا هفت میلیارد دلار ممکن است سبب جابجایی نرخ تبدیل ارز و صدمه به اقتصاد این کشور شود.
در نتیجه، کره جنوبی به کندی عمل می‌کند و دارایی‌های مسدود شده ایران را به صورت مقادیر کوچک‌تری تبدیل و به بانک قطر می‌فرستد. علاوه‌بر این انتقال این پول نباید هیچ تماسی با سیستم مالی آمریکا پیدا کند زیرا در این صورت ممکن است مشمول تحریم شود. بنابر این برای انتقال نهایی این دارایی مجموعه‌‌ای از نقل و انتقالات پیچیده و زمان‌بر از طریق بانک‌های کشور ثالثی ترتیب داده شده‌اند.
این زندانیان ایرانی-آمریکایی چه کسانی‌اند؟
تاکنون هویت سه نفر از این پنج زندانی مشخص شده است. اما هویت دو نفر دیگر همچنان پنهان است. دولت آمریکا گفته است که این دو خواستار مخفی ماندن هویتشان هستند و ایران هم نامی از آن‌ها نبرده است.
سیامک نمازی یکی از آن سه نفر است که در سال ۲۰۱۵ بازداشت و سپس به اتهام جاسوسی به ۱۰ سال زندان محکوم شد. عماد شرقی نیز زندانی دیگری است که در حال گذراندن حکم حبس ۱۰ ساله خود است.
نفر سوم نیز مراد طاهباز، بریتانیایی-آمریکایی ایرانی‌تبار است که در سال ۲۰۱۸ بازداشت و به ۱۰ سال زندان محکوم شد.
چرا این توافق در حال حاضر منعقد می‌شود؟
اقتصاد ایران از سال ۲۰۱۵ و با خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های دولت دونالد ترامپ، درهم شکسته است. شایعاتی که پیش‌تر حول احتمال آزادی این دارایی‌های مسدود مطرح شده بود، تنها به تقویت کوتاه مدت ارز رایج ایران انجامید. با این حال آزاد شدن این پول، حتی با شرایط کنونی و روند کند کره جنوبی می‌تواند تا حدودی به اقتصاد ایران رونق بخشد.
دولت جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا مدت‌هاست که بازگرداندن ایران به این توافق تلاش کرده است. کشورهای درگیر این توافق سال گذشته نقشه راهی را برای احیای این توافق ارائه کردند که با مخالفت ایران مواجه شد.
با این حال جمهوری‌خواهان و مقامات دولت پیشین ایالات متحده از توافق اخیر و پرداخت مبلغ مزبور در ازای آزادسازی زندانیان در ایران انتقاد کرده و می‌گویند این امر ایران را تشویق به ادامه سیاست گروگانگیری می‌کند.
آیا ایالات متحده هم زندانیان محبوس در آمریکا را آزاد خواهد کرد؟
وزارت امور خارجه ایران، روز جمعه به بازگرداندن بازداشت‌شدگان ایرانی در زندان‌های آمریکا اشاره کرد. مقامات آمریکایی از اظهار نظر درباره این که چه کسی و چند نفر ایرانی ممکن است تحت این توافق‌نامه آزاد شوند، خودداری کرده‌اند. این درحالی است که رسانه‌های ایران در گذشته از چندین زندانی را در ارتباط با نقض قوانین صادرات ایالات متحده و محدودیت‌های تجارت با ایران نام برده‌اند.
بنابر ادعای مقامات ایرانی، این نقض قوانین شامل انتقال پول از طریق ونزوئلا و فروش تجهیزاتی است که به گفته آمریکا می تواند در برنامه های نظامی و هسته‌ای ایران مورد استفاده قرار گیرد.
آیا این به معنای کاهش تنش‌های میان ایران و آمریکا است؟
خیر، جدای از تنش‌های مرتبط با توافق هسته‌ای و جاه‌طلبی‌های اتمی ایران، واشنگتن از سال ۲۰۱۹ تهران را به حمله و توقیف کشتی‌ها در خلیج فارس متهم می‌کند.
آگهیوزارت دفاع آمریکا در همین رابطه در حال بررسی طرحی مبنی بر استقرار نیروهای آمریکایی در کشتی‌های تجاری است که از تنگه هرمز عبور می‌کنند. ۲۰ درصد از محموله‌های نفتی جهان از طریق این تنگه عازم مقاصد خود می‌شوند.
همچنین ایالات متحده به صورت گسترده درحال استقرار ملوانان و تفنگداران خود در خلیج فارس و اعزام جت‌های جنگنده F-16 و F-35 به منطقه است.
در همین حال کمک نظامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین با ارسال پهپادهای انتحاری به مسکو همواره با انتقاد گسترده غرب مواجه شده است.