در سیستمهای تأمین اجتماعی در اروپا فرض براین است که شهروندان سالها تمام وقت برای یک کارفرما کار می کنند. اما آیا وقت آن نرسیده است که سیستمهای تأمین اجتماعی همگام با تحولاتی که در بازار کار رخ دادهاست، متحول شود؟
بازار کار در حال حاضر انعطافپذیرتر از بازار کاری است که در آن شهروندان با یک قرارداد کاری ثابت با یک کارفرما کار میکردند. از جمله تغییر و تحولات بازار کار در اروپا میتوان به افزایش مشاغل دیجیتال و گسترش الگوی «اقتصاد گیگ»، یعنی اشتغال موقت و همزمان با چندین کارفرما اشاره کرد.
در سیستم کنونی، حمایتهای اجتماعی بیشتر شامل شهروندانی میشود که یک کارفرما قرارداد کاری ثابت دارند. اما تغییر و تحولات بازار کار، تغییر شرایط کار را برای شاغلان اروپایی به همراه داشته است.
در حال حاضر، نیروی کار فعال و جوان در اروپا یا خویشفرما هستند یا قرارداد کاری موقت دارند یا قرارداد پیمانی نیمه وقت دارند. این افراد که اغلب بین ۲۰ تا ۳۰ سال سن دارند، از برخی از حقوق و مزایای اجتماعی، نظیر مرخصی استعلاجی با حقوق، مرخصی زایمان، بیمه خدمات درمانی محرومند. شاید وقت آن رسیده باشد که سیستمهای تأمینهای اجتماعی همگام با تحولاتی که در نحوه کارکردن شهروندان اروپایی پیش آمده است متحول شود.
وضعیت بازار کار اروپا
از هر ۱۰ اروپایی، ۴ نفر یا خویشفرماست یا قرارداد کاری موقت یا نیمه وقت کار میکند. شهروندان اروپایی که بین ۲۰ تا ۳۰ سال سن دارند، یا قراردادکاری موقت دارند یا اصلا قرارداد، ندارند. شهروندان زن اغلب مایلند قرارداد کاری ثابت داشته باشند یا بهطور نیمهوقت کار کنند. تعداد خویشفرماها در بین شهروندان مرد در اتحادیه اروپا بیشتر است و ۴۵ درصد آنها نیز بیش از ۵۵ سال سن دارند.
در ۱۱ کشور اروپایی، خویش فرمایان از هیچکدام از حقوق و مزایای اجتماعی برخوردار نیستند. از بیمه حوادث در محیط کار در ۱۰ کشور خبری نیست. خویشفرماها در سه کشور اروپایی هم از مرخصی استعلاجی با حقوق بیبهرهاند.
گرچه در بعضی موارد حقوق و مزایای کسانی که با قرارداد غیراستاندارد کار می کنند با کسانی که قرارداد استاندارد دارند یکی است، اما دسترسی آنها به این مزایا ساده نیست و باید واجد شرایط خاصی باشند. اما کسانی که بهصورت مستقل کار میکنند یا قرارداد فصلی یا بر حسب تقاضا دارند به هیچ کدام از این مزایا دسترسی ندارند.
در سراسر اروپا کسانی که قرارداد تمام وقت ندارند گویی باید راه خود را در میدان مینگذاری پیدا کنند. این افراد چگونه میتوانند مزایایی بیکاری، خدمات درمانی، مرخصی زایمان، بازنشستگی یا مزایایی مربوط به سانحه در محل کار بهره مند شوند؟ به چه چیزهایی دسترسی دارند و از چه مزایایی محرومند. وضع کشورهای اروپایی از این نظر چگونه است؟
هلند؛ سیستم دست و دلباز برای حمایت از خویشفرماها
هلند از نظر تعداد خویشفرمایان، رتبه پنجم را در اروپا دارد، اما سوال این است که چطور میتوان برای این افراد سهیم در تولید اقتصادی، وضعیتی همارز با کارمندان تمام وقت به وجود آورد؟ این کشور از نظر حمایت اجتماعی ازشاغلان سیستم دست و دلبازی دارد.
با مرد جوانی ملاقات میکنم که خویش فرماست و مانند دو سوم هلندیهای دیگر که در وضعیت مشابه او هستند، اگر به هر دلیلی نتواند کار کند، حقوق بیکاری نمیگیرد.
او که نمیخواهد هویتش فاش شود میگوید: «هزینه ها بیمه برای من گران تمام میشود. من به ازای هر سفارش پول میگیرم. بهعنوان مثال به طور متوسط در هر ساعت دو سفارش تحویل میدهم. اگر قرار باشد هزینههای بیمه را خودم بپردازم، ۴-۵ یورو بیشتر برایم باقی نمیماند. به همین دلیل بسیاری از کسانی که مثل من هستند بیمه ندارند.»
با افزایش مشاغل دیجیتال و بازار کار انعطافپذیر تر، خویشفرماها حدود ۱۴ درصد جمعیت نیروی کار فعال، یعنی حدود ۳۰ میلیون نفر در اروپا را تشکیل میدهند.
هلند جزء آن دسته از کشورهای اروپایی با بیشترین تعداد خویش فرماست. اما آیا افراد از بیمه و مزایای اجتماعی برخوردارند؟
میس وسترولد، استاد قانون کار در دانشگاه آمستردام در این باره میگوید: «در هلند، هم کارآفرینان واقعی وجود دارند یعنی کسانی که کسب و کار سودآور دارند، و هم خویشفرما. اما دسته دوم بسیار آسیب پذیر هستند. فکر میکنم که نیاز به قوانینی داریم که برای کسانی که در برابر خطرات سرمایه گذاری مصونتر هستند و آنها که بیشتر در مخاطره هستند، وضعیت یکدست و منسجمی به وجود بیاورد تا کسانی هم که درآمدشان زیاد نیست، از حمایتهای اجتماعی برخوردار باشند.
نیک کوهن، خویش فرماست و در بخش فناوری اطلاعات کار می کند او تصمیم گرفته با حدود ۲۰ نفر از کسانی که در این حوزه کار می کنند پلتفورمی برای کارآفرینان مستقل بهوجود آورن. این پلتفرم «برود فاند» (Broodfond) نام دارد که به زمان هلندی به معنای صندوق نان Bread fund است.
این سیستم که بر پایه همبستگی و اعتماد متقابل بنا شده است. تا کنون ۱۷ هزار نفر در ۳۸۰ گروه مختلف را دور هم جمع کرده است.
نیک کوهن در اینبارخ میگوید: « تعدادی از خویش فرمایانی که مثلا در یک حوزه فعالیت میکنیم، باهم صندوقی تشکیل می دهند تا مثلا اگر یکی از آنها بیمار شد و نم توانست کار کند، بتوانیم با این صندوق از نظر مالی از او حمایت میکنند. مثلا من برای بیمه پایه ماهانه ۳۵۰ یورو میپردازم و حدود ۱۲۵ یورور در صندوق «برود فاند» گذاشتهام. چون طبق تجربههای خودم و اطرافیانم، اگر یکی از ما مریض شود، پرداخت حق بیمه پایه بسیار بسیار سخت است. نمی خواهم در این وضعیت قرار بگیرم.»
ایجاد احساس مسئولیت در دولتها، افراد و شرکتها، چالش اصلی حمایت اجتماعی از شاغلان سراسر اروپاست.
بیشتر بخوانید:
وضعیت هلند نشان میدهد تا چه اندازه الگوی اقتصاد گیگ، یعنی اشتغال موقت با چندین کارفرما بر زندگی و کار شهروندان اروپایی تاثیر گذاشته است. اما چگونه میتوان در دنیا و بازار کار دیجیتال برای بیمه اجتاعی به یک مدل واحد رسید؟ در این باره با ماریان تیسن، کمیسر اروپا در حوزه اشتغال و امور اجتماعی باماست.
یورونیوز: برای اینکه نشان بدهید اروپا نیازمند چه اقداماتی است، چه شیءی برای ما آوردهاید؟
ماریان تیسن، کمیسر اروپا در حوزه اشتغال و امور اجتماعی: «برایتان چیزی آوردهام که همیشه همراهم است: جزوه حقوق اجتماعی در اروپا (European Pillar of Social Rights). این جزوه مربوط به شرایط مناسب کار برای افراد، مدلهای جدید اقتصادی، و برای کسانی است که قراردادهای کاریای غیر استاندارد دارند؛ همچنین برای خویشفرماها و برای کسانی است که پایان قراردادشان مشخص نیست. این جزوه درباره حمایتها اجتماعی از همه شهروندان و از شاغلان اروپا است. ما طرحی به کشورهای عضو اتحادیه اروپا ارائه کردیم که طبق آن همه موظفند یک سیستم تامین اجتماعی واحد را بپذیرند و به آن احترام بگذارند. هدفمان از این طرح این بود که تمام شهروندان در صورت بروز مشکل، تحت پوشش خدمات و حمایتهای اجتماعی قرار بگیرند.»
یورونیوز: چطور می خواهید دولتها، شرکتها و افرادرا متقاعد کنید که این پیشنهاد برای کسانی که در اشتغال موقت دارند، مناسب است؟
ماریان تیسن، کمیسر اروپا در حوزه اشتغال و امور اجتماعی: «ما قصد نداریم بین نسلهای مختلف شاغلان اروپایی، یعنی میانسالانی که قرارداد کاری خوب دارند و از مزایای اجتماعی برخوردارند و جوان شاغلی که قرارداد کاری معمول ندارند و تحت پوشش خدمات و حمایتهای اجتماعی نیستند، تنش ایجاد کنیم. اگر بهدنبال جامعه ای منسجم هستید که به دو دسته پولدار و فقیر یا افراد متن و حاشیه تقسیم نشده باشد-، به یک سیستم خوب تامین خدمات اجتماعی نیاز دارید. مبنای استدلال ما برای دولتهای اروپایی نیز، همین است. البته سازماندهی و شیوهای که کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای تامین مالی این سیستم حمایت اجتماعی برمیگزینند، به صلاحیت و کفایت خود کشورها برمی گردد و ما در آن دخالت نمیکنیم. اما باید تمام کشورهای عضو را متقاعد کنیم که سیستم را انتخاب کنیم.»
یورونیوز: اما چطور میخواهید این کار را انجام بدهید چون وارد حیطه ای می شود که در آن به توافق ملی نیاز است؟
ماریان تیسن، کمیسر اروپا در حوزه اشتغال و امور اجتماعی: «قرار نیست این کار را انجام بدهیم. بلکه از کشورهای عضو می خواهیم به مسئله توجه کنند و در این زمینه، خدمات بیشتری برای شهروندانشان در نظر بگیرند. در گذشته شاهد بودیم که وقتی کشورهای عضو اتحادیه اقدامی را باهم شروع میکنند، از همدیگر میآموزند، دست به مقایسه میزنند تا انگیزه پیدا کنند و کار را بهتر به انجام برسانند.»
یورونیوز: اما عملا از نظر بعضی از کشورها اجرای این طرح پیچیده است. چون از یک طرف، برای اینکه مردم از نظر اجتماعی امنیت بیشتری داشته باشند، باید بهره وری را افزایش داد؛ از سوی دیگر این کار هزینههای دولت را افزایش میدهد. چگونه میخواهید این مشکل را حل کنید؟
ماریان تیسن، کمیسر اروپا در حوزه اشتغال و امور اجتماعی: «نمی توان انکار کرد که چنین سیستمی هزینه دارد. باید دید که چه کسی این هزینه را متقبل می کند. در سیستم های معمول تأمین اجتماعی هزینه تقسیم می شود، بخشی را کارفرما می پردازد و بخشی را کسانی که من آنها را موضوع تأمین اجتماعی مینامم- یعنی کسانی که تأمین اجتماعی برایشان در نظر گرفته شده است که گروه بزرگی هم هستند. اما این را هم می دانیم که وقتی میزان برابری کمتر است، و حمایت اجتماعی بیشتر، مردم برای زندگی خودشان سرمایه گذاری می کنند، بیشتر حس می کنند که به جامعه تعلق دارند، بیشتر و بهتر کار می کنند. برخی میپرسند که چرا اجازه چنین قراردادهای پرمخاطره را می دهید و این همه در این زمینه انعطاف به خرج میدهید. ما نمی خواهیم انعطاف پذیری را از بین ببریم. انعطاف پذیری است که شغلهای جدید به وجود می آورد و به بسیاری از افراد بیکار، امید اشتغال در آینده را می دهد و ما میخواهیم این امکان را تقویت کنیم.»