معمای سقوط زندانی ایکس، ماموراسرائیلی-استرالیایی موساد در سراسر سال ۲۰۱۳ همه‌چیز را در فضای رسانه‌ای اسرائیل تحت‌الشعاع قرار داده بود. اما پرده از این راز برنیفتاد و داستان و مرگ ابهام‌آمیز او که بن زیگیر نام داشت همچنان نهان است. حال فیلم مستندی با طرح زوایای نو تلاش کرده نوری بر این ماجرا بتابد.
آگهیپس از آن که در سال ۲۰۱۳ اخباری مبنی بر زندانی شدن پنهانی بن زیگیر و مرگ خودخواسته او در سلول زندانش در سال ۲۰۱۰منتشر شد، شایعات و گزارش‌های ضد و نقیضی از فعالیت‌های او جهان را در ابهام فرو برد و سوالاتی را مطرح ساخت. آیا او جاسوس دوجانبه حزب‌الله بود؟ اطلاعات را به استرالیا یا دوبی می‌فرستاد؟ آیا او واقعا خودش را کشت یا در زندان کشته شد؟
هیلا مدیلیا، فیلم‌ساز اسرائیلی و آموس رابرتز، فیلم‌ساز استرالیایی در مستندی تلاش کردند تا نوری بر این داستان مرموز بتابانند. این مستند قرار است برای نخستین‌بار ماه آینده در فستیوال فیلم اورشلیم به روی پرده رود و پس از آن در پاییز پیش‌رو از شبکه تلویزیونی HOT اسرائیل و ABC استرالیا به نمایش گذاشته شود.
این مستند تلاش کرده از طریق گفتگو با دوستان، روزنامه‌نگاران و وکیل بن زیگر به واکاوی مسیری که او طی کرد تا از یک ایده‌آل‌گرای صهیونیست بزرگ‌شده در استرالیا به پدر جوان دو کودک و متهم به خیانت علیه کشور که به خودکشی در زندان سوق داده شده تبدیل شود، بپردازد.
این فیلم نه تنها داستانی پویا و گیرا به آن دسته از مخاطبان که چیزی راجع‌به ماجرا نمی‌دانند، ارائه می‌دهد، بلکه جزئیات اندک جدید و نظریه‌هایی درباره زندگی و مرگ آقای زیگیر نیز عرضه می‌کند. از زمانی که برای نخستین بار پرده از داستان او برداشته شد تا کنون بسیار درباره‌اش نوشته‌اند و نظریه‌های زیادی نیز مطرح شده است. در نتیجه یافتن این که آیا در مستند اخیر اطلاعات دسته اولی وجود دارد یا نه بسیار دشوار است.
اما با این همه، مستند مزبور که بعضی اوقات ناامید‌کننده و مبهم می‌نماید، به‌طور نامحسوسی ویرانگر است. این فیلم قدم به قدم زندگی مرد جوان و باانگیزه‌ای را به نمایش می‌گذارد که به مرگی اندوه‌بار خاتمه یافته است.
به نظر می‌رسد مستند «زندانی ایکس» در گرماگرم نظریه‌های بسیاری که درباره آقای زیگیر مطرح است، به نتایجی هم می‌رسد. از جمله آن که او جان خود را ستانده و قتلی در کار نبوده است. هر جرمی که به آن متهم شده خیانتی عمدی نبوده و تنها ناشی از یک اشتباه بوده است. همچنین مقامات اسرائیلی با وی بدرفتاری کرده‌اند و او که به وضوح از لحاظ ذهنی ناپایدار بوده را به حال خود رها کردند که همین به خودکشی کاملا قابل پیشگیریش منجر شده است.
موشه مازور، وکیل بن زیگیر در این فیلم می‌گوید: «بدون این‌که بخواهم وارد جزئیات شوم می‌توانم به شما بگویم که بن بسیار از مرزهای کسانی که من هیچ‌گاه وکالتشان را برعهده نمی‌گیرم دور بود. او خائن نبود.»
در این فیلم با افراد بسیاری گفتگو شده است و همین نشان می‌دهد نظریه‌هایی که در مورد خیانت او مطرح شده است پرده‌ای بر حقیقت فعالیت‌هایش بوده که احتمالا در ایران برای او طراحی شده است. به نظر می‌رسد بسیاری از مصاحبه‌شوندگان معتقد بودند که شبح خیانت به زمانی باز می‌گردد که بن زیگیر به صورت مخفی برای شرکتی در ایتالیا کار می‌کرد که طرف معاملاتی در ایران بود. سقوط او نیز به وقتی باز می‌گردد که به دانشگاه موناش استرالیا رفته و اطلاعات اشتباهی را برای افراد نادرست فاش کرده بود.
با این حال همچنان به صورت مکرر داستانی‌هایی مبنی بر این که زیگیر اطلاعاتی را در لبنان فاش کرده و یا عملیات بازیابی اجساد سه سرباز اسرائیلی که برای مدت‌ها مفقود بودند را ناکام گذاشته است، منتشر می‌شوند.
جیسون کوتسوکیس، گزارشگر استرالیایی از نخستین کسانی بود که از زندگی دوگانه آقای زیگیر مطلع شد. وی می‌گوید: «چیزی که با این پرونده همخوانی ندارد این است که معمولا اتفاق واقعا بدی برای افرادی که هویتشان به عنوان جاسوس موساد افشا می‌شود، نمی‌افتد.»
رافائل اپستاین، روزنامه‌نگار استرالیایی که بن زیگیر را از کودکی می‌شناسد و در سال ۲۰۱۴ کتابی درباره این پرونده نوشته است، می‌گوید: «روایتی که مطرح شده بسیار کدر است و همچنین جزء منافع راهبردی اسرائیل هم نیست. این روایت دلیل ساده‌ای را از این که چرا باید بن زندانی می‌شد، نمایش می‌دهد. اما به نظر نمی‌آید که حقیقت را به نمایش بگذارد. این داستان همچنین برای موساد نیز بسیار خوب است. زیرا که حرفی از ایران، مهم‌ترین منطقه جاسوسی اسرائیل به میان نمی‌آورد.»
هیچ‌کدام از اعضای خانواده آقای زیگیر از جمله پدر و مادرش، خواهرش، همسرش و حتی فرزندانش که اکنون نوجوانند درفیلم حضور ندارند.
ترور بورمان، گزارشگر استرالیایی می‌گوید با اشاره به این که زمانی که درحال فیلم‌برداری در قبرستان محل دفن بن زیگیر در ملبورن بوده با جئوفری و لوئیس، والدین او دیدار کرده است، می‌گوید: «وقتی که به سویشان رفتم، از دیدن من شوکه شدند و مادر بن به من گفت که تمام چیزی که از تو می‌خواهم این است که من را با پسرم اینجا تنها بگذاری.»
در نهایت مستند زندانی ایکس، بیش از آن‌که درمورد جاسوسی باشد که در راه نادرستی قدم برداشته است، راجع‌به دولتی است که از یک جوان ایده‌آل‌‌گرا استفاده کرده و سپس او را به حال خود رها می‌کند، وی را پشت میله‌های زندان می‌اندازد و بدون این‌که روح کسی از ماجرا خبرداشته باشد، او و داستانش را دفن می‌کند. اگر در سال ۲۰۱۳ روزنامه‌های استرالیایی درباره او به افشاگری نمی‌پرداختند، شاید هیچ اسرائیلی اکنون هیچ‌چیزی درباره آقای زیگیر نمی‌دانست و نمی‌فهمید که او چگونه در سلولی که به صورت اختصاصی برای ایگال عمیر، قاتل اسحاق رابین، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل طراحی شده بود، جان خود را گرفت.
موشه مازور می‌گوید: «وقتی تصویر کلی را می‌نگرید، احتمالا این مرگ، غیرضروری ترین مرگی است که در چنین شرایطی می‌توانید تصور کنید. دولت اسرائیل باید چه در زمانی که بن زیگیر در خارج از کشور بود و چه زمانی که در اینجا و تحت نظرشان بود از او حفاظت می‌کرد.»
رافائل اپستاین می‌گوید: «شایعات مربوط به قتل زیگیر توسط موساد بسیار دور از واقعیت می‌نماید. اما حقیقت بد‌تر از این‌هاست. زیرا که آن‌ها کوچک‌ترین اهمیتی به وی ندادند.»