دیوان بین‌المللی لاهه رسیدگی به پرونده شکایت آفریقای جنوبی از اسرائیل بخاطر نسل‌کشی در نوار غزه را آغاز کرد. اما در این دادگاه چه اتفاقی خواهد افتاد و اعتبار و لازم الاجرا بودن رای صادره آن چگونه خواهد بود؟
آگهیدیوان بین‌المللی دادگستری در شهر لاهه هلند روز پنجشنبه اولین جلسه رسیدگی به طرح شکایت آفریقای جنوبی از اسرائیل بابت ادعای نسل‌کشی در نوار غزه را آغاز کرد. هدف اولیه آفریقای جنوبی از طرح این شکایت در حقیقت توقف فوری عملیات جنگی دولت بنیامین نتانیاهو در نوار غزه است.
جلسات رسیدگی به این پرونده برای روزهای پنجشنبه و جمعه (۱۱ و ۱۲ ژانویه) برنامه‌ریزی شده است، و این اولین باری است که اسرائیل پس از ده‌ها سال تحریم این نهاد قضایی سازمان ملل متحد موافقت کرده است که راسا در مقابل ۱۵ نفر از قضات منتخب به دفاع از خود بپردازد.
چرا آفریقای جنوبی شکایت به دیوان لاهه برد؟
اواخر ماه دسامبر بود که آفریقای جنوبی این پرونده را به دیوان بین‌المللی دادگستری تسلیم کرد و مدعی شد که اسرائیل در طول جنگ اعلام‌شده خود علیه حماس در غزه «اقدام به نسل‌کشی» کرده است و از این مرجع قانونی خواست تا تمهیداتی اتخاذ کند که نیروهای ارتش اسرائیل به طور موقت هم که شده از ادامه عملیات مرگبار خود در منطقه دست بردارند.
به گفته این کشور، اسرائیل از تعهدات خود نسبت به معاهده بین‌المللی «کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل‌کشی» یا به اختصار «کنوانسیون نسل‌کشی» تخطی کرده است.
بر اساس متن شکایت ۸۴ صفحه‌ای آفریقای جنوبی، اسرائیل در غزه دست به اقداماتی زده است که «نسل‌کشی به حساب می‌آیند، چرا که هدف [این حملات] نابودی بخش قابل توجهی از اتباع، گروه‌های نژادی و قومی فلسطینی است».
به گفته وزارت بهداشت غزه، از آغاز درگیری‌ها بیش از ۲۲ هزار فلسطینی که بیشتر آنها زن و کودک هستند، در حملات اسرائیل کشته شده‌اند. این جنگ با حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل و کشته شدن ۱۲۰۰ نفر از جمله تعداد زیادی غیرنظامی سرچشمه گرفت.
اسرائیل اتهام آفریقای جنوبی را با «انزجار» رد کرده و آن را «بی اساس» دانسته و می‌گوید که در دادگاه از خود دفاع خواهد کرد. حضور اسرائیل در این دادگاه هرگونه بی‌محلی به محکومیت احتمالی را برای دولت اسرائیل دشوارتر می‌کند.
اسرائیل چگونه از خود دفاع خواهد کرد؟
ماریا وارکی، مدرس حقوق بین الملل در گروه مطالعات جنگ در کینگز کالج لندن، به یورونیوز گفت که پرونده شکایت آفریقای جنوبی ادعا می‌کند که «قصد نسل‌کشی حتمی» که یک شاخصه بسیار بخصوص برای اثبات جنایت نسل‌کشی محسوب می‌شود «با الگوی رفتاری ارتش اسرائیل و همچنین بیانیه‌های عمومی برخی نمایندگان و مقامات اسائیلی مطابقت دارد.»
به گفته آلونسو دانکلبرگ، مدرس روابط بین‌الملل در کینگز کالج لندن، این بند دقیقا همان جنبه‌ای است که اسرائیل احتمالاً با آن مخالفت می‌کند. او به یورونیوز گفت: «نسل‌کشی باید با نیت خاص برای از بین بردن گروهی از مردم به دلیل ماهوی باشد؛ یعنی چون یک گروه از مردم اینگونه هستند باید نابود شوند.»
به گفته او «مشکل دقیقا در این بخش است و من انتظار دارم که دفاعیات اسرائیل روی آن متمرکز باشد. یا استدلال می‌کند که خودش مرتکب به این عمل نشده یا استدلال می‌کند که شرایطی را ایجاد نکرده است که غزه را غیرقابل سکونت کند و تأکید می‌کند که به کامیون‌های حامل کمک اجازه عبور می‌دهد.»
چقدر طول می کشد تا دیوان تصمیم بگیرد؟
جلسات رسیدگی ۱۱ و ۱۲ ژانویه هنوز وارد بررسی جوانب اقدام اسرائیل در نسل‌کشی نمی‌شود، بلکه تنها در مورد لزوم فوری اتخاذ تمهیدات موقتی دبرای توقف جنگ تصمیم‌گیری خواهد شد که به گفته کارشناسان ممکن است رای نهایی آن بین چند هفته تا یک یا دو ماه آینده صادر شود.
وارکی گفت: «اگر دادگاه مثل پرونده‌های قبلی گامبیا علیه میانمار یا اوکراین علیه روسیه - که هر دو به کنوانسیون نسل‌کشی استناد کرده بودند- عمل کند، انتظار دارم که ظرف چند هفته، دادگاه دستور موقت [مورد نظر آفریقای جنوبی] را صادر کند.»
دانکلبرگ نیز گفت که برای رسیدگی به حقانیت پرونده نسل کشی، ممکن است «چند سال طول بکشد» تا حکم دادگاه صادر شود.
محکومیت برای اسرائیل چه معنایی دارد؟
از همه مهم و حیاتی تر این است که دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه به عنوان ارگان اصلی قضایی سازمان ملل متحد - هیچ قدرتی برای پیگرد قانونی احکام خود ندارد، اگرچه احکام نهایی آن در نزد جامعه بین‌المللی دارای وزن و اعتبار خاص خود است؛ چرا که محکومیت نسل‌کشی تأثیر زیادی بر جایگاه یک کشور در صحنه بین‌الملل دارد.
«کنوانسیون نسل کشی به مادر تمام جنایات رسیدگی می‌کند. به همین دلیل است که خیلی‌ها خواهان گرفتن حکم و این محکومیت هستند. نه اینکه فقط در مورد پرونده باشد؛ به طور کلی، خیلی‌ها خواهان گرفتن رای محکومیت هستند، چرا که فکر می‌کنند که این بدترین شکل محکومیت است.»
درست است که اسرائیل به لحاظ قانونی باید نسبت به رای احتمالی دیوان بین‌المللی لاهه در موافقت با درخواست آفریقای جنوبی برای اتخاذ اقدامات موقت در توقف درگیری‌ها متعهد باشد؛ اما دانکلبرگ خاطرنشان می‌کند که قبلا مواردی از جمله ایالات متحده وجود داشته که مطابق با رای دیوان عمل نکرده است.
او گفت: «مشکل اینجا است که [برای لحاظ] اجرای احکام، هیچ پلیس بین المللی وجود ندارد که در خانه شما را بزند و بگوید شما دستور قاضی را نقض کرده‌اید، من شما را به دلیل اهانت به دادگاه یا هر چیز دیگری باید ببرم. بنابراین این موضوع واقعاً به این بستگی دارد که ظرفیت سایر کشورها چه میزان است و چه کاری از دستشان برمی‌آید.»
اگر فرض کنیم که اسرائیل از حکم آتی دیوان تبعیت نخواهد کرد، ممکن است سایر کشورها بتوانند اسرائیل را [برای انجام آن] تحت فشار قرار دهند. یک حکم این چنینی از سوی دیوان ممکن است حمایت متحدان غربی از جنگ اسرائیل در غزه را تضعیف کند.»